چکیده:
یکی از انواع آشناییزدایی در زبان ، انتخاب بیان پارادوکسی است که از قوانین شناخته شـدة رستاخیز کلمات به شمار میرود و در حوزةبوطیقاهای جدید و زبان شناسی قرار میگیرد. ادیبان تازیزبان در بهره گیری از ایـن ترفنـد ادبـی غافـل نمانـده انـد.آنان بـه ویـژه در ادبیـات عرفـانی، غنیترین جلوه های پارادوکسی زبان را به کار گرفته اند.آمیختگی عرفان با ادب و تحّول تکـاملی ادبیات از سادگی به ژرفایی را مـیتـوان مهـم تـرین عامـل گسـترش متنـاقض نمـا در ادب عربـی برشمرد. با واکاوی دیوان کبیرمحیالدین بن عربی،عارف قـرن ششـم هجـری درمـییـابیم کـه بسـامد متناقض نمایی در عرفان زاهدانه نسبت به عرفان عاشقانه بـیش تـر اسـت و هرچـه فاصـله دوسـویه متناقض در دیوان ابن عربی کم تر میشود، بر بلاغـت سـخن او افـزوده مـیگـردد و پایـه و مایـه سخنش بالاتر میرود.
خلاصه ماشینی:
"در اینجـا بـه چنـد نمونه از شطحیات پارادوکسی وی اشاره میکنیم : بــــــذکر الله تــــــزداد الــــــذنوب و تحتجــــب البصــــائر و القلــــوب و تــرک الــذکر أفضــل منــه حــالا فــإن الشــمس لــیس لهــا غــروب 34 (ابن عربی، ٢٠٠٧: ٤٤) پیداست که این دو بیت در ظاهر معنایی خلاف شرع دارند؛ چراکـه در شـرع مقـدس اسـلام ذکر خدا مایۀ آرامش قلب است و سبب از بین رفـتن گناهـان و باعـث نورانیـت و صـفای قلـب میشود.
در دیوان ابن عربی نیز نمونه هایی از این نوع متناقض نمایی را میبینیم : 37 و لست بـذی نطـق و إن کنـت مفصـحا بأخبــــار مــــا عاینــــت دون مزیــــد (ابن عربی، ٢٠٠٧: ١٥٢) در این بیت ، شاعر اخبار را که وابسته به حـس شـنوایی اسـت ، بـه واسـطۀ حـس بینـایی درک کرده است .
بعـد از کـاوش و زیـر و رو کـردن دیـوان ابـن عربـی ایـن نـوع از متنـاقض نمـا را در لابـه لای سروده های او این گونه یافتیم : و کــان أمــام وقــت الشــمس میمــا٤٢ لحظــت الأمــر یســری مــن قریــب 43 (ابن عربی، ٢٠٠٧: ٨٠) یا آن جا که میگوید: رأیـــت بارقـــۀ کـــالنجم لا متحـــد بسقف بیتی علی قـرب مـن السـحر 44 (همان ،١٨٠) این دو بیت ، نمونه هایی برای بعدآمیزی کامل هستند؛ چراکه در بیت اول ، «أمـام »- کـه یـک بعد مکانی است - با «وقت الشمس »- که بعدی زمانی است - در هم آمیخته اند.
بـا ایـن کـه متناقض نما از دیرباز در ادب عربی به کار میرفته است ، به منزلۀ ترفندی شـاعرانه در کتاب های صناعات شعری نیامده و شاعران از قـرن بیسـتم بـه بعـداز طریـق ادبیـات غرب با آن آشنا شده اند."