چکیده:
تقدم و برتری منطوق بر مفهوم، محل اتفاق علما است. همین تقدم سبب شده تا تخصیص عام به وسیلهی مفهوم مخالف، محل خلاف و نزاع باشد. منشا اختلاف، ضعیف بودن تخصیص به وسیله مفهوم مخالف است. اختلاف در این باب، فرع بر پذیرش حجیت مفهوم مخالف است. محل نزاع، دو کلام صادر شده از متکلم واحد یا متکلمانی است که در حکم متکلم واحد هستند. نیز باید مفهوم معارض با عام خود حجت باشد. همچنین نباید دلیلی قوی تر از مفهوم مخالف، مانع تخصیص شود. جمهور، تخصیص را پذیرفته اند؛ با این استدلال که مفهوم مخالف در حکم منطوق است. لکن از این میان، برخی این تخصیص را به منزلهی قیاس و برخی، لفظ می دانند. در مقابل، عده ای چنین تخصصی را نپذیرفته اند؛ با این استدلال که عام، منطوق است و منطوق مقدم بر مفهوم است. برخی هم توقف کرده و قائل به ترجیح نشده اند. دیدگاه جمهور که اعمال هر دو دلیل، یعنی منطوق و مفهوم را در پی دارد، راجح است.
خلاصه ماشینی:
کلید واژه ها: الفاظ ، عام ، تخصیص ، مفهوم مخالف ، اهل سنت بیان مسأله تخصیص عام به وسیله ی مفهوم مخالف ، محل نزاع و اختلاف اصولیان بـوده و بـرای مجتهدین ، از اهمیت زیادی برخوردار است ؛ زیرا احاطـه بـر ایـن مـسائل ، مجتهـد را در تحقق مقصود از علم اصول فقه ، یعنی استنباط احکام شـرعی یـاری مـی دهـد.
ب ـ برخی از علما چون ابن قطان و ابواسحاق اسفراینی و آمدی بر این باور هـستند که جواز تخصیص به وسیله ی مفهوم مخالف مورد اتفاق قائلان به حجیت مفهوم مخالف است .
همچنین جمهور قائلان به مفهوم مخالف بر این باور هستند کـه اگـر دلیلـی قـوی تـر از مفهوم مخالف مانع از تخصیص به وسیله ی مفهوم مخالف شد، تخصیص عـام بـا مفهـوم مخالف جایز نیست (زرکشی ، ٣٨٦/٣؛ ابویعلی ، ٦٣٤/٢؛ آل تیمیه ، ١٤٣ـ١٤٤) چه دلیـل قوی تر، مانع از عمل و کنش دلیل ضعیف می گردد.
بنابراین کسانی که قائل بـه جـواز تخصیص به وسیله ی مفهوم مخالف می باشند، به خاص بودن دلالت مفهوم نگاه دارنـد و قائلان به منع ، به این نگاه دارند که عموم ، بیانگر خلاف مقتـضای مفهـوم اسـت و چـون منطوق بوده و بر حجیت آن إتفاق نظر وجود دارد، بر مفهوم ، مقدم است .
ابن تلمسانی ، عبد الله بن محود بن علی شرف الدین ابو محمد، (١٩٩٩)، شرح المعالم فـی اصول الفقه ، بیروت ، عالم الکتب .
إرموی هندی ، صفی الدین محمد بن عبدالرحیم بن محمد، (٢٠٠٥)، الفـائق فـی أصـول الفقه ، بیروت ، دار الکتب العلمیة .