چکیده:
اگر چه ایثار نقش راهبردی در شکل گیری تمدن اسلامی و پیشرفت آن داشته است اما درباره آن به صورت مستقل و مفصل تحلیل و پژوهش نشده است. دانشمندان مسلمان، به ویژه عالمان اخلاق و عرفان از چیستی آن سخن گفته اند. متقدمان مقوم ایثار را بخشش در عین نیاز و متاخران "تقدم دیگری بر خویش" را مولفه اصلی ایثار می دانند. تعریف نخست بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اما این تعریفها از تفسیر مصادیق مهمی از ایثار، همچون جهاد، شهادت و جانبازی ناتوانند. در این مقاله با رویکرد مطالعه تاریخی پس از گزارش تحلیل انتقادی هر دو تعریف، به تعریف جامعتر دست می یابیم: ایثار رفتار ارتباطی است که کنشگر با نیت خیر، دیگری، چه اینکه او محتاج باشد یا نه، را بر خود مقدم می دارد در امری که به صورت حقیقی یا پنداری به آن نیاز یا دلبستگی دارد.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله با رویکرد مطالعه تاریخی پس از گزارش تحلیل انتقادی هردو تعریف، به تعریف جامعتر دست مییابیم: ایثار رفتار ارتباطی است که کنشگر با نیت خیر، دیگری، چه اینکه او محتاج باشد یا نه، را بر خود مقدم میدارد در امری که به صورت حقیقی یا پنداری به آن نیاز یا دلبستگی دارد.
(نمودار 1) / نمودار (1): ترکیب دیدگاه نیشابوری و سلمی در تعریف ایثار بهرهگرفتن از مفهوم دست کشیدن و دادن چیزی به دیگری در تعریف ایثار، آن را به صورت سهموضعی تحلیل میکند: ایثارگر، متعلق ایثار و طرف ایثار؛ درحالیکه مقدم داشتن حظ دیگری بر حظ خود، تحلیل چهارموضعی است.
8. تعریف فردی گمنام ابوحفص سهروردی از کسی بدون بیان نام وی، گزارش میکند که ایثار مقدم داشتن حقوق همه مردم بر حق خویش است و در این زمینه، فرقی بین برادر، دوست و عالم نمیباشد.
(بقره / 264) برخی هشیارانه به این نکته در تعریف ایثار توجه کردهاند و آن را با تعبیرهایی مانند: «آنچه سازگار با حق است»، (مروزی) «به اراده و اختیار»، (مسکویه و دیگران) «در آنچه خداوند جبار به رسول مختارش فرمان داده است»، (هجویری) «بدون انتظار عوض و غرض» (غزالی) و «بیتوقع مکافات» (عزالدین کاشانی) بیان کردهاند.
۶. تعریف جامعتر از ایثار را میتوان چنین بیان کرد: رفتار ارتباطی که کنشگر با نیت خیر، در امری که به حقیقت یا پندار به آن نیاز یا دلبستگی دارد، دیگری را بر خود مقدم دارد؛ چه اینکه دیگری به آن امر محتاج باشد یا نه."