چکیده:
اصلی ترین هدف خداوند از نزول قرآن ، تربیت انسان است و اساسی ترین آموزه در این مسیر «توحید ربوبی » است . هدف این پژوهش ، ترسیم فرآیند تربیت انسان بر مبنای توحید ربوبی در سه مرحله است . مرحلة نخست ، جهت دهی به مقولة «اتخاذ رب » است که با ابتنای بر انگارة «شعور فطری انسان نسبت به خالقیت » و «برقراری پیوند آن با ربوبیت » صورت می گیرد. مرحلة دوم ، شکل گیری شاکلة شخصیتی انسان بر مبنای عبودیت است ، که از رهگذر «اندیشه ورزی نسبت به رابطة تلازمی ربوبیت با الوهیت » و «اعتلای مبدا گرایشی اتخاذ رب ، یعنی جلب منافع و دفع مضار بر مبنای حب عبودی » تحقق می یابد. مرحلة سوم ، ناظر به هدف غایی تربیت ، یعنی مشاهدة عدم استقلال عالم هستی و بازگشت تمامی تدابیر به رب العالمین است که از رهگذر قوت بخشی به معرفت ربوبی حاصل می شود. در این مقاله سعی بر آن است تا کاربست توحید ربوبی در هر کدام از این مراحل مورد کنکاش قرار گرفته و الگویی از آن استخراج شود.
خلاصه ماشینی:
"به عبارت دیگر، هرچند تصور انسان بر حسب عناصر حیاتی اولیه در خصوص مالک و مدبر خویش ، تصویری نادرست است ، اما قرآن اصل این امر را به رسمیت شناخته و سخن با انسان را از همان جا آغاز می کند تا او را متوجه این امر کند که تصویر تمام نمای انسان در اتخاذ ارباب متعدد برای نیل به حیات راحت و سعادت نیست ، و اساسا این دو مقوله نه تنها با یکدیگر قابل جمع نیستند، بلکه زمینة سرگردانی ، حیرت و شقاوت انسان را نیز فراهم می گرداند، زیرا وقتی رب واحدی اتخاذ شود و تنها طرح و نقشة او در حیات انسان جریان پیدا کرده و عبادت و استعانت ، منحصر در او شود، به حقیقت ، وجدان انسانی از زبونی و خواری در برابر نظام ها و اوضاع و اشخاص ، نجات می یابد، همان گونه که از دست مذلت افسانه ها، خیالات و خرافات رها می گردد (قطب ، ١٤٢٥ق ، ١: ٢٥).
بین توحید الوهی و توحید ربوبی ، ملازمة اساسی وجود دارد که بر اساس آن ، یک حقیقت ، زمانی چهرة الوهیت به خود می گیرد که «رب » باشد و از آن جایی که طبق توحید ربوبی ، سمت ربوبی منحصر در خداوند متعال است ، سمت الوهیت نیز منحصر در او خواهد شد، زیرا وقتی پذیرفته شود که همة فعل و آثار جهان به خداوند واحد مستند است ، عقل هیچ توجیهی برای عبادت غیر خداوند نمی بیند، چراکه عبادت به خدایان متعدد باید به دلیل اعتقاد به قدرت و تأثیر آن ها بر جهان و انسان باشد، و با بطلان این پیش فرض اصلا خدایانی وجود ندارد تا مورد عبادت قرار گیرند (قدردان ملکی ، ١٣٨٦: ٤١٦)."