چکیده:
تعریف های بسیار متعدد و متنوعی از دین توسط فلاسفه دین ارائه شده است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به دسته بندی و بررسی تعدادی از این تعریف ها پرداخته است. هدف از اینبحث، سامان بخشی و طبقه بندی این تعریف ها برای سهولت بررسی و نقد آنهاست. در مقاله،دشواری یا غیرممکن بودن تعریف دین تحلیل شده است. تنوع بسیار زیاد صورت های دینی درجوامع مختلف، یکی از عوامل دشواری تعریف دین است. تعریف های دین یا تبلیغی است و یاحقیقی. تعریف های حقیقی به دسته های عقل گرا، عاطفه گرا، عمل گرا، نمادگرا، تحویل گرا،کارکردگرا، درون دینی و ترکیبی تقسیم می شود. از سوی دیگر، تعریف های دین ممکن است ازمنظر فلسفی، روان شناختی، جامعه شناختی یا پدیدارشناختی باشد. در ذیل هر دسته یک یا چندتعریف به عنوان نمونه آمده و بررسی و نقد شده است. بحث با ارائه تعریف برگزیده و بررسی آن به پایان رسیده است.
خلاصه ماشینی:
منظور ازتعریف های عقل گرا یا معرفتی، تعریف هایی است که دینرا مجموعه ای از قضایا یا نوعی معرفت یا ایمان و اعتقادبه چیزی (مثلا، مجموعه ای از گزاره ها) معرفی می کند وچون درک و تصدیق قضایا، کار عقل است، این تعاریفعقل گرا نامیده شده اند.
منظور از تعریف های درون دینی، تعریف هایی است کهاز پیشوایان دینی، درباره دین نقل شده است؛ یعنیتعریف هایی که خود جزء متون دینی محسوب می شود.
تعریف دین از منظر جامعه شناختی، تعریفی است کهدین را به عنوان پدیده ای اجتماعی معرفی می کند و علل وآثار آن را در اجتماع مورد توجه قرار می دهد؛ مانندتعریف امیل دورکیم که اصل دین را جامعه می داند: دینیک نظام یکپارچه از عقاید و اعمال است که به اشیایمقدس، یعنی اشیای متمایز و ممنوع مربوط می شود؛ اینعقاید و اعمال تمام هواداران خود را در یک اجتماعاخلاقی که کلیساست، متحد می سازد (دورکیم، 1995، ص44؛ همیلتون، 1997، ص 12؛ پالس، 1382، ص 78).
شاید بعضی از این تعاریف در نتیجهبررسی ادیان ابتدایی و تعمیم عمل گرایی آنها به ادیاندیگر است؛ زیرا در آن ادیان اگر هم از مسائل معرفتیاثری باشد، در رتبه دوم و سوم است و دین بیشتر درآیین ها و مراسم خلاصه می شود.
اختلاف در نحوهدین داری انسان ها نیز به این علت است که مظاهرمحدودیت به یکسان درک نمی شود و هر کس برای رفعمحدودیت خود به گونه خاصی به دین رو می کند(ملکیان، 1381، ص 237).