چکیده:
34 جلد از مجموعه 110 جلدی بحار الانوار، ذیل عناوین مرتبط با تاریخ اسلام قرار دارند و میتوان این تاریخ را به سه بخش: «تاریخ پیامبر9 [ج 15 ـ 22]»، «تاریخ تحولات سیاسی از تشکیل سقیفه تا پایان خلافت امیرمومنان، علی7 [ج 28 ـ 34]» و «تاریخ امامان شیعه: [ج 35 ـ 53]» تقسیم نمود. مجلسی برای تکمیل دائرةالمعارف حدیثی خویش، به تدوین تاریخ اسلام با محدودهای که خودش تعریف نموده و بر اساس منابع شیعی، همت گمارده است. مصادر تاریخنگاری مجلسی و چینش ابواب تاریخی بحار الانوار، بیانگر اثرپذیری تاریخنگری وی از مبانی کلامی شیعه است؛ اما وی در مواجهه با اخبار و احادیث تاریخی و سنجش آنها، روشی غیرکلامی برگزیده است.این نوشتار که با هدف واکاوی روش نقد گزارشهای مربوط به تاریخ اسلام در بحار الانوار تدوین شده، به این نتیجه رسیده است که مجلسی غالبا نظرات خود درباره احادیث را پس از نقل کامل روایت بیان نموده و در موارد بسیاری، به شباهت میان روایات منابع شیعه و سنّی و اقتباسهای احتمالی صورتگرفته در کتابهای مختلف اشاره کرده است. نقد محتوایی روایات شیعه و سنّی، رفع تعارض میان اخبار تاریخی منابع شیعی، ارجاع غیرمستقیم به منابع اهلسنّت، توجه به عنصر زمان در نقادیها و رفع ابهام از اسامی خاص در برخی روایات تاریخی، از دیگر شیوههای رایج شرح اخبار در بحار الانوار علامه مجلسی است. مجلسی در زمینه شرح و توضیح اخبار، گاه به روایات موازی و گاهی نیز به استنباطهای شخصی خویش متکی است. بااینهمه، برخی نقادیهای مجلسی در بخش تاریخ اسلام بحار الانوار، بر پیشفرضهای اعتقادی استوار است که شامل موارد معدود و خاصی میگردد.
خلاصه ماشینی:
"این نوشتار که با هدف واکاوی روش نقد گزارشهای مربوط به تاریخ اسلام در بحار الأنوار تدوین شده، به این نتیجه رسیده است که مجلسی غالبا نظرات خود درباره احادیث را پس از نقل کامل روایت بیان نموده و در موارد بسیاری، به شباهت میان روایات منابع شیعه و سنی و اقتباسهای احتمالی صورتگرفته در کتابهای مختلف اشاره کرده است.
17 وی، روایت دیگری از همین کتاب درباره تصرف املاک امام علی7 توسط فردی به نام اشجعبنمزاحم ثقفی و واکنشهای امام7 به اقدام وی نقل کرده است و پس از توضیح درباره برخی لغات آن، مینویسد: بیش از این، درباره این خبر توضیح نمیدهم؛ زیرا مخالف با سیره و اخبار است و من اعتمادی به آن ندارم.
) به دلیل معتزلیبودن، جایگاه والایی نزد مجلسی ندارد و در مقدمه بحار الأنوار از کتاب شرح نهجالبلاغه وی در شمار کتابهای مخالفان شیعه یاد شده است؛ 84 اما مجلسی، روایات تاریخی بسیاری از این کتاب در بحار الأنوار نقل کرده است.
اعتماد مشروط و محتاطانه به اخبار غیرشیعی مجلسی همه روایات مشابه با اهلسنت را رد نمیکند؛ بلکه بهواسطه منابع درونی امامیه، به نقل روایات اهلسنت میپردازد؛ بهعنوان نمونه، وی روایت معروف توصیف شمایل پیامبر9 را از معانی الأخبار صدوق نقل کرده؛ اما خودش خاطرنشان کرده است که این روایت، در بیشتر کتابهای عامه وجود دارد.
114 مجلسی بهصراحت اعلام میکند که به اخبار کتاب المنتقی فی مولود المصطفی کازرونی اعتماد ندارد؛ اما به دلیل اینکه این روایات به صورت پراکنده در سایر کتابها موجود است و صحت برخی از آنها واضح است، اقدام به نقل آنها کرده است."