چکیده:
عبدالله بن عباس در منابع روایی و تاریخی، دارای فضایل خاص و برجسته ای شمرده شده که هیچ یک از یاران پیامبر اسلام(ص) را یارای رسیدن به آن ها نبوده است. ادعای رویت جبرئیل از سوی وی، دعای ویژه پیامبر اسلام(ص) در حق او ـ که موجب می شود سخنان ابن عباس در تفسیر قرآن جایگاهی بلامنازع یابد ـ و القاب و مقامات ممتاز، از جمله این فضایل است. اما توجه به زمینه های شکل گیری خلافت عباسیان و درگیری های آنان با علویان و تحلیل روایات حاوی فضایل ابن عباس نشان می دهد که بنی عباس برای مشروعیت بخشی به قیام و حکومت خویش، نیاز به تقدیس اجدادشان داشتند. چنین زمینه ای می توانست در نشر فضایل برجسته برای عبدالله بن عباس، به عنوان یکی از حلقه های اصلی سلسله خلافت عباسی، نقش داشته باشد. از این رو فضایل نقل شده برای ابن عباس با تردید و تامل جدی روبه روست.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس ، با وجود انگیزه های سیاسی نوادگان ابن عباس برای مشروعیت سازی و تقدیس سلسله امامت عباسی و شـواهد موجـود در روایـات منقـول از وی ـ مثـل کثـرت منقولات ٢٨ و تعارض های گسترده آن ها و نیز رشد فزاینده حجم منقولات تفسیری منسوب به وی در دوره خلفای نخست عباسی ٢٩ ـ روایات نقل شده درباره فضیلت های برجسـته و ویژه عبدالله بن عباس ، دست کم با تأمل و تردید مواجه میشود و این فضایل را نیازمنـد بازبینی و تحلیل انتقادی میکند.
در حـالی کـه نگاهی به تاریخ دوران شکل گیری حکومت عباسیان و عصر اقتدار آنان ، بیان گر آن اسـت / که اتصال و الحاق ابن عباس به پیامبر و ذکر عنوان اهل بیت برای او، تنهـا طرحـی سیاسی برای برجسته سازی او و غلبه بر آل علی بوده است و به گمان فراوان ، روایـاتی از این دست نیز همسو با این سیاست رواج داده شده اسـت .
از آنجا که عباس بن عبدالمطلب تا اواخر دوره حیات پیـامبر بـر شـرک بـاقی مانده و به اسارت مسلمانان درآمده بود، تلاش هواداران عباسیان و به ویژه برخی مورخان برای تطهیر چهره او کارگر نیفتاد و امکان تقدیس و برجسته سازی وی بـه عنـوان چهـره شاخص سلسله فراهم نیامد؛ از سوی دیگر این زمینه در فرزند وی، عبدالله وجـود داشـت / که علاوه بر خویشاوندی با پیامبر ، از ویژگیهایی چون همراهی با خلفای راشدین ، به / ویژه امام علی ، و اشتغال به تفسیر قرآن برخوردار بود."