چکیده:
مردم ایران که ندای حیات بخش اسلام را با گوش جان شنیدند، با اشتیاق تمام این فرهنگ را پذیرفتند؛ فرهنگی که قرآن کریم، جامع تمامی ویژگیهای آن بود. شوق آراستگی به قرآن و آداب قرآنی نیز در در جنبه های مختلف زندگی ایرانیان از جمله عرصۀ شعر و ادب فارسی راه یافت و شاعران ادب فارسی از همان آغاز با بهرهگیری از آیات قرآن کریم به صورتهای مختلف با اشاره به آیات قرآنی و استفاده از معنی و مفهوم آنها بلاغت و فصاحت خویش را نشان دادند و سخن خویش را به مضامین و لطایف قرآنی آراستند و علاوه بر تاثیرپذیری از جنبه های محتوایی و مضمونی، در بُعد بلاغت نیز از اسلوب و شیوۀ بیان کلام وحی تاثیر پذیرفتند و گفتار خویش را زیبایی و ارج بخشیدند. ادیب الممالک فراهانی از جملۀ شاعرانی است که تاثیرپذیری از قرآن را می توان یکی از خصایص سبکی سخن او به شمار آورد که اشارات قرآنی به صورت های مختلف وامگیری، اقتباس، تلمیح، حلّ، ترجمه و تاثیرپذیری تصویری به وفور در شعر او تجلی یافته است. در پژوهش حاضر، اَشکال گوناگون تأثیرپذیری ادیب الممالک از قرآن کریم بررسی و شواهد مربوط استخراج و طبقهبندی شده است. در میان اشکال مختلف، وامگیری و اقتباس بیشترین بسامد و تأثّر تصویری و ترجمه پایینترین بسامد را داراست.
خلاصه ماشینی:
شاعران ادب فارسی علاوه بر این که از مفاهیم قرآنی بهرهجستهاند، از کلام وحی به عنوان الگوی اعلای ادبی و تاثیرگذار بر مخاطب نیز بهرهگرفتهاند؛ به حدی که در حوزۀ تاریخ ادبیات ایران نمی توان اثری را نام برد که از قرآن و حدیث تاثیر نپذیرفته باشد؛ تا آنجا که گاه برخی علمای بلاغت برای یک صنعت ادبی، هیچ شاهد مثالی به جز قرآن نیافتهاند و پسینیان نیز در آثار خویش مکرر همین مثال را تکرار کردهاند؛ از این رو بیراه نیست اگر استنتاج شود که ادبیات فارسی نه تنها از لحاظ مضمون بلکه از نظر صناعات ادبی نیز بسیار مرهون این کلام آسمانی است و همان طور که گفته شد هر چه از آغازین ادوار ادب فارسی بعد از اسلام، فاصله می گیریم این تأثیرپذیری بیشتر می شود و در قرن ششم، این ویژگی به اوج می رسد و گویندگان از مضامین، عبارات، و الفاظ قرآنی به صورت های گوناگون بهره برده اند که البته در این بهرهوری، عواملی چون معتقدات شاعر یا نویسنده، جایگاه الهی قرآن در نزد مسلمانان، تاثیر حکومت های اسلامی در ترویج اسلام و قرآن و نیز ویژگی الگویی قرآن به عنوان نمونۀ اعلای اثر ادبی در تاثیرگذاری بر مخاطب دخیل بوده است.
1-2- پیشینۀ تحقیق در زمینۀ موضوع پژوهش حاضر در متون مختلف تحقیقاتی همچون موارد زیر انجام شده است؛ اما تاکنون پژوهشی دربارۀ تاثیر قرآن کریم در شعر ادیب الممالک فراهانی انجام نشده است: - «تاثیر قرآن و فرهنگ اسلامی در زبان و ادب فارسی تا سده پنجم هجری» سیدمحمد حسینی، مجلۀ زبان و ادب، سال 1378، شماره 7 و 8 - «تجلی آیات قرآنی در دیوان حکیم شفائی اصفهانی» محمدرضا نجاریان و معصومه وطن پرست، پژوهشهای ادبی – قرآنی، سال سوم، بهار ،1394 شماره 1 (پیاپی 9).