چکیده:
توسعه طلبی حکومت ایوبیان از مصر تا سرزمین شام و جزیره و جنگ با صلیبیان از یک سو، و مبارزه با حکومت و اندیشه اسماعیلیان در مصر و شام از سوی دیگر، فضای سیاسی، نظامی و مذهبی متمایزی را در قلمرو این دولت به وجود آورد. مطالعه استقرایی تاریخ نوشتههای این دوره از تاثیر مستقیم چنین فضایی بر روند تاریخنگاری مصر و شام حکایت می کند. ابوشامه از جمله مورخان شاخصی است که متاثر از همین شرایط، به نگارش تاریخ روی آورده است. دو کتاب تاریخی وی، یعنی «الروضتین» و ذیل آن، منابعی مهم در تاریخ ایوبیان و جنگهای صلیبی بهشمار می روند. نوشتار حاضر بر آن است که با مطالعه این دو اثر به عنوان نمونهای از تاریخنگاری عصر ایوبیان، بازتاب این تحولات را بر صورت و محتوای این آثار و نیز بر بینش و نگرش تاریخی، سیاسی و مذهبی مورخ نشان دهد. نتایج این تحقیق نشان از آن دارد که تاریخ نگاری ابوشامه گامی مهم در جهت گسترش تاریخنوشته های دودمانی این دوره است و مضامین سیاسی و نظامی بر محتوای آنها غلبه ای آشکار دارد. او، که در آثار خود ایوبیان را دولتی مشروع و مطلوب معرفی کرده، در بزرگداشت مقام آنان و سرکوب رقبای سیاسی و مذهبی شان، یعنی فاطمیان کوشیده است.
خلاصه ماشینی:
جالب است که شخصیت قرآنی و فقهی ابوشامه صرفنظر از اینکه آثار تاریخیاش منبع مهمی در مطالعات مربوط به تاریخ جنگهای صلیبی بهشمار میرود، بیش از همه، در پژوهشهای قرآنی معاصر مهم و مورد توجه بوده و بهویژه کتاب مشهور وی المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، دربارة مباحث نزول قرآن بر اساس حروف سبعه و قرائتهای قرآن، همواره محل استناد بسیاری از محققان این حوزه قرار گرفته است (برای نمونه، ر.
در این دوره، فرنگان نیز توانستند بیشتر شهرهای شام و جزیره را اشغال کنند تا اینکه خداوند بر مسلمانان منت نهاد و با ظهور خاندان اتابکی، که صلاحالدین را به میدان فرستادند، سرزمینهای اسلامی را بازپس گرفتند و شر این دولت را از سر مردم کم کردند (همان، ج2، ص140) رویکرد ابوشامه در قبال شیعیان جالب است با وجود ابراز انزجار بیشتر مورخان سنیمذهب عصر ایوبی نسبت به فاطمیان و عقاید اسماعیلیه، که آنان را «بدعتگذار، ملحد و رافضی» خطاب کرده و سرکوبیشان را جهاد در راه خدا تلقی نمودهاند (برای نمونه، ر.
صرفنظر از اینکه کتاب الروضتین همواره به عنوان منبعی مهم و دست اول در تاریخنگاری مصر و شام مطمحنظر تاریخنگاران این حوزه، نظیر مقریزی، ذهبی، نعیمی(م978ق)، ابنکثیر و دیگران قرار داشته است، ذیل آن نیز، که گسترة نسبتا وسیعتری از جغرافیای بلاد اسلامی را دربر میگیرد، مورد اهتمام سایر تاریخنگاران و جغرافیانویسان غیرسوری، بهویژه در حوزة حجاز و مکه بوده است.