چکیده:
مقدار دیه در قتل عمد، شبهعمد و خطا برابر است و در هر یک از این گونهها، یکی از اصناف ششگانهای که فقها برای دیه مشخص کردهاند، پرداخت میشود. با این وجود در صورتی که جانی، شتر را بهعنوان دیه برگزیند، سن و سال صد شتری که میپردازد در هر یک از این سه نوع قتل متفاوت است. فقها در رابطه با خصوصیات سنی و عناوین شترهایی که در قبال قتل شبهعمد پرداخت میشوند، بر یک رأی نیستند. از سخنان ایشان دراین زمینه، پنج نظر مختلف استنباط میشود. منشأ این اختلاف نظرها، روایات گوناگونی است که درهرکدام، چینش شتران پرداختی و سنوسال آنها، بهگونهای متفاوت با روایات دیگر توصیف شده است. نگارنده در این نوشتار، با استفاده از روش کتابخانهای و با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر آن شده تا دیدگاه امام خمینی(ره) را دراین خصوص، بررسی نموده و به وجوه تمایز و اشتراک نظریه ایشان با دیگر فقها بپردازد. میتوان دیدگاه امام خمینی(ره) در این خصوص را نظریه ششم در تعیین دیه قتل شبهعمد محسوب کرد. ایشان در پی اعتقاد به عدم ترجیح روایات بر یکدیگر، پس از طرح احتمال تخییر جانی، در اخذ به روایات وارده، در نهایت، ضمن حکم به احتیاط در پرداخت شترهایی که ارزش بیشتری دارند، مصالحه جانی با اولیای دم را بهترین و متقنترین راهی میداند که از سویی مانع اجحاف بر اولیای دم میشود و از سویی دیگر، مورد رضایت جانی خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
"این برابری از حیث قیمت و ارزش مالی دیه، تا زمانی است که آنچه به عنوان دیه انتخاب شده، شتر نباشد؛ زیرا اگر برای پرداخت دیه، شتر در نظر گرفته شود، با توجه به اینکه سن و سال شتران در انواع سهگانه قتل، مختلف است، طبیعتا ارزش مالی آنها نیز متفاوت خواهد بود.
دیدگاه اول نظریه نخست در زمینه دیه قتل شبهعمد، همان دیدگاهی بود که در سطور پیش، از شیخ طوسی در المبسوط و ابنادریس نقل شد که مطابق آن، شخص جانی در قبال قتل شبهعمدی که مرتکب شده، بایستی سی شتر سه ساله که داخل سال چهارم شدهاند (حقه)، سی شتری که وارد پنج سال شدهاند (جذعه) و چهل شتر مادهی هفت ساله (خلفه) بپردازد 1 (شیخ طوسی، 1387، ج7: 115-116؛ ابنادریس، 1410، ج3: 322).
علامه حلی که معتقد به این دیدگاه است در این رابطه مینویسد: أما شبیه العمد فروایتان، أصحهما طریقا ما ذکرناه عن علی علیه السلام أنها ثلاثون بنت لبون و ثلاثون حقة و أربعون خلفة: در زمینه دیه قتل شبیه عمد دو روایت وجود دارد که صحیحترین آنها از حیث سند، آن است که از امام علی علیه السلام نقل شده مبنی بر اینکه دیه قتل شبهعمد، سی شتر بنت لبون، سی شتر حقه و چهل شتر خلفه است (علامه حلی، 1420، ج5: 563).
عدم ترجیح حتمی یک روایت خاص هرچند بسیاری از فقها، همانند صاحب جواهر و محقق خویی، با بررسی روایات باب قتل شبهعمد، یک روایت و درنتیجه یک دیدگاه ویژه در زمینه دیه قتل شبهعمد برگزیدهاند و به مضمون دیگر روایات عمل نکردهاند؛ لکن امام خمینی(ره) بر این باور است که هیچ یک از این روایات نمیتوانند به صورت جزمی مفید نظری واحد باشند و موجب چشمپوشی از دیگر نصوص باشند."