چکیده:
پس از ظهور اسلام، ارتباط ایرانیان و عربها بیش از پیش گسترده شد؛ آنچنان که آشنایی با قرآن زمینه ساز تاثیرپذیری ایرانیان از زبان و علوم مختلف عربی گردید. علاقه بسیار به اسلام و زبان قرآن سبب شد تا ایرانیان در کنار تاثیرپذیری از علوم مختلف عربی، بتوانند تاثیراتی چشمگیر بر آنها بگذارند و خدماتی ارزنده از خود به یادگار بگذارند؛ از جمله این موارد، علم بدیع عربی است. از آنجا که این علم به آراستگی و زیبایی کلام تکیه دارد و ایرانیان نیز میل ذاتی به آراستگی و زیبایی دارند، شاعران و ادیبانی که تمایلی کمتر به قواعد پیچیده صرف و نحو عربی داشتند، مجالی یافتند تا در علم بدیع که تداخل کمتری با صرف و نحو داشت، طبع آزمایی کنند و در این زمینه بر بدیع عربی اثرگذار باشند.
تالیفات عالمانی بزرگ همچون «رشید الدین وطواط» و «محمد بن عمر رادویانی» و ابداعات بدیعی شاعرانی؛ همچون «مطرزی گنجوی» و «امیر خسرو دهلوی» از مهمترین منابعی هستند که ادیبان عرب در علم بدیع از آنها بهره های بسیار برده و شواهدی از آنان در آثار بدیعی خود، به وفور منعکس نموده اند.
خلاصه ماشینی:
(همان: 282-283) در اینجا به تعدادی از این 23 وجه مورد نظر اشاره می شود: وطواط در صنعت «مقلوبات کل»، یکی از سروده های خود را آورده که فخر رازی نیز همان مثال را در کتابش ذکر کرده است.
در اینجا تعدادی از این صنایع به همراه شماره صفحة هر دو کتاب ذکر و از ذکر شواهد - به دلیل جلوگیری از اطالة کلام- خودداری می شود: - الإعنات (وطواط، 1369: 26 و فخر رازی، 1992: 85) - المدح الموجه (وطواط، 1369: 35 و فخر رازی، 1992: 85) - تأکید المدح (وطواط، 1369: 37 و فخر رازی، 1992: 206) - حسن التعلیل (وطواط، 1369: 84 و فخر رازی، 1992: 209) - المحتمل الضدین (وطواط، 1369: 36 و فخر رازی، 1992: 206) - إرسال المثلین (وطواط، 1369: 56 و فخر رازی، 1992: 204) - التعدید (وطواط، 1369: 50 و فخر رازی، 1992: 205) دایرة تأثیر وطواط بر فخر رازی، محدود به ذکر اشعار و مثالهای صنایع بدیعی نمی شود، بلکه فخر رازی در مواردی متعدد، تعریف و شرح صنایع بدیعی را نیز عینا از «حدایق السحر» نقل کرده است؛ برای نمونه آنجا که وطواط صنعت «تعدید» را تعریف می کند چنین می گوید: «این صنعت چنان باشد که دبیر یا شاعر در نثر یا نظم، عددی را از اسماء مفرده بر یک نسق براند و هر یک از آن اسماء بنفس خویش معنی دار بود و نام چیزی دیگر.