چکیده:
خطبه فاطمیه از جمله خطبه های مشهور و ارزشمندی است که حضرت فاطمه(س) آن را پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) برای اثبات حقانیت خود و خاندان علوی در مساله فدک با نهایت فصاحت و بلاغت در بحرانیترین اوضاع شخصی و اجتماعی ایراد فرمودند. بررسی این خطبه از منظر زیبایی شناسی و مشاهده عوامل آفرینش تناسب و زیبایی در این خطبه؛ چون حسن مطلع، حسن تخلص، حسن ختام؛ وحدت موضوع؛ تناسب و همبستگی و توافق میان معانی و الفاظ؛ دقت در گزینش و انتخاب واژگان، حروف و عبارات؛ هماهنگی عبارات و ارتباط آنها به کمک ادات وصل و ربط و اهتمام شدید به زیبایی نظام و ترتیب اجزای جمله؛ موسیقی و آهنگی دلنشین که در ظرافتهایی همچون سجع، موازنه، طباق، جناس، مراعات النظیر، ردالعجز علی الصدر، تکرار و... نواخته می شود؛ بهره گیری از صور خیال همچون تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز؛ استفاده از اسلوبهای منطقی ساده و روان؛ اقتباس از قرآن و استشهاد به آن؛ عظمت و شکوهمندی اندیشه و ایده گفتار؛ استیفای معنا و پرداختن به همه جوانب معنا همه و همه گویای توانمندی آن حضرت در خطابه و ارزشمندی کلام در نزد ایشان است.
خلاصه ماشینی:
5 دقت در انتخاب واژگان دقت در انتخاب واژگان از جمله مصادیق اصل وحدت در علم زیبایی شناسی به شمار میرود؛ زیرا موجب تلائم و تناسب میان لفظ و معنا میشود؛ (بدوی،1996: 478) به این معنا که نویسنده یا گوینده از بین کلمات و واژگان، دقیقترین و رساترین واژه را در ادای معنا انتخاب میکند؛ زیرا گاه کلمات و واژگان در معنا به هم نزدیک اند؛ اما در ادای تمام معنای مقصود متفاوت اند و یکی از دیگری روشنتر و گویاتر است.
بنابراین کیست که از خواندن این عبارات به وجد نیاید و آسودگی و انبساط و لذتی عالی از موسیقی به او دست ندهد؟ ج) رد العجز علی الصدر یکی دیگر از آرایههای ادبی که باعث موسیقی لفظی در خطبة مذکور شده است، صنعت رد العجز علی الصدر یا باز گرداندن پایان سخن به آغاز آن است؛ به این معنا که در نثر یکی از دو لفظ مکرر یا متجانس یا شبیه به متجانس از راه اشتقاق یا شبه اشتقاق در آغاز جمله قرار گیرد، سپس در پایان همان جمله نیز تکرار شود، عبارات ذیل انعکاس دهندهٴ این صنعت است: - أتخشوهم فالله أحق أن تخشوه 19 - اتقوا الله حق تقاته 20 این پدیدة بدیعی که با تکرار یک جزء یا یک عبارت و برگشت مجدد به آن بوجود میآید، یکی دیگر از اقسام اصل تقویت21 در هنر است که علاوه بر آهنگین نمودن عبارات، سبب ایجاد نقطة تمرکز یا کانون زیبایی میشود؛ زیرا این گونه تکرار باعث برجسته شدن یک جزء از اجزای دیگر می شود.