چکیده:
این مقاله به چگونگی پردازش ضمایر آشکار و ناملفوظ توسط گویشوران فارسی میپردازد. فرضیههای گوناگونی برای تفسیر این ضمایر مطرح است و هر کدام پیشبینی ویژهای برای گزینش مرجع دارند. یکی از این فرضیهها «فرضیه جایگاه مرجع» است که پیشبینی میکند پردازشگر برای ضمیر ناملفوظ مرجعی را که در جایگاه مخصص صرفی میباشد و برای ضمیر آشکار مرجعی را که در جایگاهی پایینتر از مخصص صرفی است ترجیح میدهد. فرضیه دیگر «اصل تأخر» است که پیشبینی میکند پردازشگر به محض مواجهه با ضمیر به دنبال مرجع آن است و اولین مرجعی که با آن هماهنگی دارد را انتخاب میکند. جهت بررسی نحوه پردازش این ضمایر توسط گویشوران فارسی، جملاتی که دارای یک بند پایه و یک بند وابسته بودند تهیه گردید. بند وابسته در این جملات، که شامل ضمیر آشکار یا ناملفوظ بود، یا در اول جمله (پسمرجع)، یا در آخر جمله (پیشمرجع)، و یا پس از فاعل جمله پایه (بین دو مرجع) قرار داشت. آزمودنیها هر جمله را به همراه سه تصویر میدیدند و بر اساس تفسیرشان از ضمیر تصویر مورد نظرشان را انتخاب میکردند. نتایج حاکی از آن بود که پیشبینی «فرضیه جایگاه مرجع» در مورد ضمایر پیشمرجع اعم از اینکه ضمیر آشکار و یا ناملفوظ باشد صحیح بود ولی در مورد ضمایر پسمرجع پیشبینیها فقط در مورد ضمیر آشکار صدق میکرد. بر اساس این نتایج، به نظر میآید این فرضیهها باید به گونهای اصلاح شوند که بین جملات نشاندار و بینشان تمایز قایل شوند.
خلاصه ماشینی:
بر اساس پیش بینی «فرضیه جایگاه مرجع »، در جملات پس ارجاعی با ضمیر آشکار، انتظار میرود گویشوران فارسی عبارت اسمی غیرفاعلی جمله پایه را به عنوان مرجع انتخاب کنند.
ولی در این گونه جملات ، بر اساس «اصل تأخر»، عبارت اسمی دیگری که در جمله است ، بیشتر از فاعل در دسترس است و امکان انتخاب آن به عنوان مرجع نیز وجود دارد.
زمانی که در این گونه جملات ضمیر ناملفوظ است هم «فرضیه جایگاه مرجع » و هم «اصل تأخر» پیش بینی می کنند که فاعل باید به عنوان مرجع انتخاب گردد.
بسامد و درصد انتخاب فاعل و عبارت اسمی دیگر موجود در جمله و شخص دیگری که خارج از جمله است به عنوان مرجع ضمایر آشکار و ناملفوظ در هر یک از جایگاه های متفاوت بین دو مرجع ، پیش ارجاعی و پس ارجاعی در جدول شمارۀ ١ آمده است .
بدین ترتیب گویشوران زبان فارسی در این گونه جملات عبارت اسمی غیرفاعلی موجود در جمله پایه را به عنوان مرجع ضمیر آشکار انتخاب میکنند.
٥- ٣- ضمیر آشکار بین دو مرجع : همانطور که جدول شمارۀ ١ نشان میدهد، درصد انتخاب فاعل (٨٩/%٤٥) به عنوان مرجع ضمیر در این جملات بیشتر از عبارت اسمی غیرفاعل (٥/%٣١) و شخص دیگری (٦١/%٢٢) است .
در جملات پیش ارجاعی با ضمیر آشکار پیش بینی «فرضیه جایگاه مرجع » و «اصل تأخر» این است که عبارت اسمی غیرفاعلی موجود در جمله به عنوان مرجع انتخاب گردد.
Processing null and overt pronoun subject in ambiguous sentences in Korean.