چکیده:
جهان بر پایه ی نظام علی و معلولی پی ریز شده است. در این صورت هیچ امری را نمی توان یافت که مشمول یکی از طرفین علیت نباشد. هر رفتاری که از انسان سرزند، جوارحی باشد یا جوانحی، پی آمد خاص خود را خواهد داشت. این معنای بازتاب یا تجسم عمل است که در متون دینی اسلام گوشزد شده است. از نظر قرآن کریم رفتارهای اختیاری انسان نقش آفرین هستند؛ به همین جهت رفتارهای ظاهری و باطنی، اعم از صواب و خطا، آثار تکوینی خاصی در دنیا و آخرت به جای می گذارند که به خود انسان بازگشت دارند. قرآن کریم به نمونه های فراوانی از اعمال و نتایج آن ها اشاره دارد.
این مسئله به لحاظ عقلی نیز قابل توجیه است؛ چنان که در حکمت متعالیه ی صدرایی این تبیین صورت گرفته است. با اصول حکمت متعالیه، مانند حرکت در جوهر، می توان نشان داد که چگونه اعمال و رفتار انسان در عالم آخرت تجسم عینی پیدا کرده و حقیقت زندگی اخروی را شکل خواهد داد. در این مقاله ابتدا به آیات قرآن در خصوص پی آمد برخی از رفتارهای خوب و بد اشاره شده و سپس دیدگاه فلسفی ملاصدرا در جهت تبیین عقلی آن بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"حال باید دید چگونه اعمال نیک و بد انسان در آخرت بازتاب ویژهی خود را خواهد داشت؟ آیا رفتار انسان در این جهان، علاوه بر انعکاس اخروی، بازتاب دنیوی نیز دارد؟ معنای تجسم یا تمثل اعمال و اعتقادات چیست؟ آیا بازتاب رفتار توجیه عقلی و فلسفی دارد؟ اینها برخی از پرسشهایی است که در این پژوهش به دنبال پاسخ آن هستیم.
آیات بسیاری در خصوص آثار ایمان و تقوی وجود دارد که بررسی آنها نشان میدهد پیآمدهای دنیوی و اخروی زیر را در پی دارد: 1ـ رهایی و نجات یافتن از سختیها و غم و اندوه در دنیا 65 ؛ 2ـ آسان شدن کارها 66 ؛ 3ـ مایهی بصیرت و تشخیص حق از باطل 67 ؛ 4ـ رسیدن روزی از جایی که انسان انتظار ندارد 68 ؛ 5ـ بخشش گناهان و اجری با عظمت در آخرت 69 ؛ 6ـ کسب بهشت و نعمتهای آن 70 ؛ 7ـ یاری خداوند و دفع مکر و حیلهی دشمنان 71 ؛ 8ـ تسلط بر نفس و تقویت اراده 72 ؛ 9ـ برخورداری از زندگانی پاک 73 ؛ 10ـ ایمنی و آرامش 74 ؛ 11ـ کسب درجات علمی 75 ؛ 12ـ برخورداری از هدایت الهی 76 ؛ 13ـ ثبات قدم 77 ؛ 14ـ تجارت سودمند و نجات از عذاب دردناک 78 ؛ 15ـ پذیرش اعمال 79 .
صورت ظاهری و دنیوی اموال یاد شده آتش نبوده؛ بلکه به صورت انواع لذتهای دنیوی نمودار میشوند؛ اما این گونه اموال، صورت دیگری دارد که اکنون از چشم ظاهر بین انسان پوشیده است و در سرای دیگر که حقایق پنهان آشکار میگردد، چهرهی واقعی این اعمال نمایان گردیده که چیزی جز آتش و عذاب خداوندی نیست."