چکیده:
متن حاضر روایت اخبار فخ از دو منبع دست اول و دو اثر قدیمی است دربارة قیام فخ » تالیف ابوالفرج اصفهانی( 359 ق.) است که به « مقاتل الطالبیین » منبع نخست، کتاب نظر می رسد از زمان تالیف مشهور بوده و یکی از کتب مرجع و منبع مهم در شرح این واقعه محسوب می شود و بیشتر پژوهشگران و نویسندگان واقعة فخ، از این کتاب بهره برده اند. نوشتة احمدبن سهل رازی است که تا عصر حاضر در « اخبار فخ » منبع دوم، کتاب دسترس نبوده و به تازگی انتشار یافته است. هرچند نویسندگان هر دو کتاب، معاصر
« زیدیه » و هم دوره بوده و از منابع یکسانی بهره گرفته اند و هر دو از بزرگان مذهب هستند، اما اختلافاتی اساسی در تالیف آن ها به چشم می خورد و سعی ما بر این است که اختلافات را به صورت موردی بررسی نموده و سپس علت این تفاوت ها را بررسی کنیم.
خلاصه ماشینی:
"حسین بن علی، قیام فخ، کتب اخبار، احمد بن سهل، ابوالفرج اصفهانی مورخانی که از فخ نوشته اند: قیام فخ، همواره مورد توجه صاحبان اخبار و مقاتل، مورخان و همچنین محدثان بوده است و هریک از آن ها با انگیزه و هدفی به ثبت و ضبط آن پرداخته اند؛ از جمله می توان به آثار دینوری،1 یعقوبی،2 کلینی،3 طبری،4 ابوالفرج اصفهانی،5 مسعودی،6 ابن اثیر،7 ابن طقطقی8 و ابن کثیر9 اشاره کرد که مطالب موجود در این منابع، تا حدی یکسان است و تنها تفاوت در «اختصار» و «تفصیل» نگارش واقعه می باشد.
13 این کتاب تألیف احمد بن سهل رازی است که هیچ آگاهی از او در دست نیست، اما تحقیق اسانید او نشان می دهد که در اواسط قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری می زیسته و از ابوالفرج اصفهانی مؤلف مقاتل الطالبیین(متوفای359ق.
15 وی برای اثبات نظریة خود، چنین می نویسد: «توجه خاص مؤلف به اخبار دعوت و خروج حسین بن علی، یحیی و ادریس و پسران عبدالله محض و عدم پرداختن به شرح احوال دور و نزدیک آن ها قبل از خروج، چنین نشان می دهد که این کتاب اساسا برای پیروان این مذهب نوشته شده باشد.
سپس در بیان علت تألف کتابش می نویسد: «هر چند این کتاب دربارة اخبار یحیی بن عبدالله است اما از آنجا که علت توجه مردم به او، به سبب حضورش در قیام فخ در کنار حسین بن علی است، کتاب را با واقعة فخ آغاز می کند؛ چنانکه از گفتار خود او استفاده می شود، توجه اصلی نویسنده به نتیجة قیام است، بلافاصله بعد از این مقدمة کوتاه، به بیان شرح قیام فخ می پردازد."