چکیده:
در دنیای امروز نقش و جایگاه رسانه ها اقتضاء می کند تا به موازات گسترش کمی و کیفی آنها، کنترل و نظارت بر عملکرد این ابزارهای تبلیغی و اطلاع رسانی مورد توجه قرار گیرد . به همین علت، حکومت ها هر کدام بر اساس فرهنگ سیاسی و خصوصیات خاص جوامع شان، ساختار و تدابیری برای نظارت بر رسانه ها و از جمله مطبوعات پیش بینی می کنند تا مانع سوء استفاده از آزادی بیان شوند .
این تدابیر باید با دقت و با توجه به اصول کلی، تهیه و اجرا گردد تا مانع فعالیت مفید مطبوعات نشود. نویسنده این مقاله تلاش دارد با بررسی ساختار و نحوه عملکرد هیات نظارت بر مطبوعات ایران و مقایسه آن با اصول کلی حقوقی، میزان انطباق این نهاد نظارتی با اصول حقوقی و نقش آن در تضمین آزادی مطبوعات را تبیین نماید .
مطالعات نشان می دهد در ایران با قبول نظام لزوم اخذ مجوز برای تاسیس مطبوعات و پیش بینی صلاحیت و اختیارات گسترده برای هیات نظارت بر مطبوعات، مسئله مهم نظارت بر عهده نهادی گذاشته شده که ساختار و نحوه عملکرد آن با اصول حقوقی سازگار نبوده و در نتیجه این نظام نمی تواند تضمین کننده ی آزادی مطبوعات باشد .
خلاصه ماشینی:
"نکته مهم دیگر اینکه ، اگر چه قانون گزار با پـیش بینـی چنـین ترکیبـی بـرای هیـات نظارت تلاش کرده است تا نظارت و حضور قوای سه گانه را در امـور مطبوعـاتی تضـمین کند، و همچنین با پیش بینی حضور یکی از اساتید دانشگاه ، یکی از اساتید حـوزه و یکـی از مدیران مسئول (و حتی حضور یکی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی) بر جنبه ی کارشناسی و فرهنگی هیات بیفزاید، اما در عـین حـال نبایـد فرامـوش کـرد کـه انتخـاب اکثریت اعضای هیات توسط حکومت – حتی دخالت در مـورد انتخـاب نماینـده مـدیران مسئول از طریق تعیین صلاحیت – بر عملکـرد هیـات تـاثیر گذاشـته و بـه اسـتقلال آن خدشه وارد می نماید .
(بهرام پور، ١٣٧٨، ص ١١) طبق ماده ١٢ قانون مطبوعات سال ١٣٦٤ هیات نظارت راسـا یـا بـه درخواسـت وزیـر ارشاد اسلامی موارد تخلف نشریات را مورد رسیدگی قرار می دهد و در صورت لزوم بـرای پیگرد قانونی تقاضای کتبی خود را به دادگاه صالح تقدیم می نماید .
» همان طور که مشاهده می شود در اصلاحات سال ١٣٧٩، اختیارات و صلاحیت هیـات نظارت بر مطبوعات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گسترش پیدا کرده است : اولا : طبق تبصره ی الحاقی به ماده ١١ هیات نظارت می تواند در صورتی کـه صـاحب پروانه یکی از شرایط مقرر در ماده ی ٩ را از دست بدهـد، پروانـه نشـریه را لغـو نمایـد و تشخیص این موضوع نیز بر عهده خود هیات گذاشته شده است ."