چکیده:
«نهجالبلاغه» مجموعهای است از سخنان گهربار امیرالمؤمنین علی(ع) که توسط مرحوم شریف رضی در سال 400 هجری گردآوری و تدوین شد و از بدو پیدایش تاکنون به دلیل مضامین ذیقیمت و مفاهیم گرانسنگ خود، توجه بسیاری از دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان را به خود جلب کرده و ستایش آنان را برانگیخته است؛ اما در این میان عدهای از مؤلفان تراجم و محققان سنی مذهب در اصالت انتساب بخشهایی از این کتاب به امام علی(ع) تشکیکاتی را مطرح نمودهاند که از جملۀ آنها شبهۀ وجود مضامین و اصطلحات فلسفی- حکمی نظیر الأین، الکیفیه و الأزلیهدر این میراث علویاست. مقاله حاضر در صدد است با بررسی جامع این شبهه، آن را با ادلۀ مختلف عقلی، نقلی و تاریخی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بوته نقد کشیده و بیپایه بودن آن را اثبات نماید. در این راستا، با توجه به اینکه شبهۀ مطرحشده مبتنی بر سه فرضِ ادعای اضافه کردن این اصطلاحات توسط سید رضی، متداول نبودن این اصطلاحات در زمان امام علی(ع) و تشکیک در زمان ورود این اصطلاحات به جامعۀ اسلامی است، جستار حاضر مسائلی از قبیل: تفاوت روش استدلال امام(ع) با فلاسفه متقدم و معاصر شریف رضی، وجود پارهای از مسائل علمی و فلسفی که با زمان سید رضی مطابقت نمیکند، نقش امام علی(ع) در پایهگذاری فلسفه اسلامی و اصطلاحات آن، رواج مباحث عقلی - فلسفی در عراق قبل از اسلام و وجود این اصطلاحات قبل از امام(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و در نهایت به این نتیجه دستیافته است که وجود اصطلاحات و مباحث فلسفی- حکمی در نهجالبلاغه هرگز نافی انتساب این کتاب ارزشمند به امیرالمؤمنین(ع) نخواهد بود.
خلاصه ماشینی:
در این راستا، با توجه به اینکه شبهۀ مطرح شده مبتنی بر سه فرض ادعای اضافه کردن این اصطلاحات توسط سید رضی، متداول نبودن این اصطلاحات در زمان امام علی(ع ) و تشکیک در زمان ورود این اصطلاحات به جامعۀ اسلامی است ، جستار حاضر مسائلی از قبیل : تفاوت روش استدلال امام (ع ) با فلاسفۀ متقدم و معاصر شریف رضی، وجود پاره ای از مسائل علمی و فلسفی که با زمان سید رضی مطابقت نمیکند، نقش امام علی (ع ) در پایه گذاری فلسفه اسلامی و اصطلاحات آن ، رواج مباحث عقلی - فلسفی در عراق قبل از اسلام و وجود این اصطلاحات قبل از امام (ع ) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و در نهایت به این نتیجه دست یافته است که وجود اصطلاحات و مباحث فلسفی- حکمی در نهج البلاغه هرگز نافی انتساب این کتاب ارزشمند به امیرالمؤمنین (ع ) نخواهد بود.
شبهه کنندگان معتقدند که این اصطلحات در دورة عباسی رایج بوده است و طرح چنین مباحثی بیشتر با دوران شریف رضی هماهنگی دارد؛ زیرا در آن عصر مباحث فلسفی و عقلی یونان باستان در میان مسلمان ها رایج و شایع شد (صبری، بیتا: ٢٣)؛ بنابراین ، شبهه مذکور اشاره دارد به این که نهج البلاغه مشتمل بر بسیاری از اصطلحاتی است که در زمان امام علی(ع ) متداول نبوده و رواج این اصطلاحات به زمانی برمیگردد که علوم فلسفی و علم مفردات کلام و مباحث رؤیت خدا و عدل الهی شایع شد.