چکیده:
ادبیات حماسی، در تربیت اخلاقی جامعه نقشی مهم دارد و شاهنامهی فردوسی بهعنوان حماسهای ملی، در پرورش فضائل اخلاقی، بهویژه در بین ایرانیان همواره نقشآفرین بوده است. یکی از این فضائل، وطندوستی است. نمودهای فضیلت وطندوستی در شاهنامه ذیل سه مورد قابلتقسیم است: نخست مقدم داشتن وطن بر روابط شخصی، دوم توصیف شاعرانه از ایران برای ترویج روحیهی میهندوستی و سوم جانفشانی درراه وطن است. برای تبیین این موارد از نظریه فضیلت اخلاقی ارسطو یا سهگانهی دانش، عاطفه و اراده بهعنوان چارچوبی تئوریک و فلسفی استفاده شد و برای هر یک از موارد سهگانه، شواهد کافی از شاهنامه انتخاب و نقل شد. یافتهها نشان میدهد که مفهوم وطندوستی در هر سه حیطهی ذکر شده، در شاهنامه بهکار رفته است، بدین معنا که حماسهپردازی چون فردوسی با آگاهی دادن، ایجاد انگیزه و نمایش وطندوستی در صحنهی عمل، زمینه را برای ترویج و پرورش فضیلت وطندوستی بهمثابه کنشی اخلاقی فراهم کرده است و کار او در این خصوص مبنایی فلسفی و تربیتی دارد. روش ما در مطالعه و بررسی این پژوهش به شیوهی تحلیل محتوای کیفی صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"شیوه ی فردوسی در گفت وگوی ایرانیـان با پهلوان خود و عکس العمل مردم و رستم درباره وطن به شدت برانگیزاننده است : که مـا را ز بدهـا تـو هستـی پنـاه چو کم شد سر و تاج کاووس شـاه دریغ است ایــران که ویران شــود کنـام پلنـگان و شیـــران شـــود همه جـای جنگی ســواران بـدی نشستـن گه شهـــریــاران بــدی کنون جای سختی و جـای بلاست نشستن گه تیــزچنگ اژدهـــاست بباریـد رستــم ز چشــم آب زرد دلش گشت پرخون و جان پر ز درد چنین داد پاسـخ کـه مـن با سپــاه میـان بسته ام جنگ را کینـه خـــواه چــو یـابــم ز کــاووس شـــاه آگهی کنم شهر ایـران ز ترکان تهی (ج ٢، ص ٨١، بیت های ١٩١-٢٠١) «به عقیده ارسطو، عقلانیت با همه ضرورتی که برای زندگی فضیلت مندانـه دارد، بـا میل و عاطفه ارتباطی دوجانبه دارد.
مطابق نظر ارسطو وجود سه عامل دانش ، عاطفـه و اراده برای کسب فضیلت در جامعه ضرورت دارد و برابر پژوهش حاضر این سه عامـل در شاهنامه ی فردوسی برای تبیین فضیلت وطـن دوسـتی منظـور نظـر حماسـه پـردازی همچون فردوسی بوده است و در مواضعی که اظهار و سفارش این فضیلت الزام داشـته است به گونه ای کاملا آشکار نمود عینی یافتـه و در اندیشـه و کـنش پهلوانـان و مـنش شخصیت ها خـود را نشـان داده اسـت ؛ بـه ویـژه در بزنگـاه هـای تـاریخی و هنگامـه ی رویارویی با بیگانگان مفهوم وطن و اظهار علاقه به آن و پاسداشت ارزش های مـادی و معنویش به زیباترین شکل و به مثابه فضیلتی غیرقابل اغماض و انکار، توصیف ، تـرویج و به رخ کشیده شده است ."