چکیده:
در این نوشته، برخی از مباحثِ یکی از فروع مهم استطاعت در حج مورد کند و کاو قرار گرفته است.
در آغاز مفهوم استطاعت بررسی و ثابت شده که مفهوم آن قدرت شرعی است و در پی آن، پنج نظریة اساسی در ارتباط با «تحقّق وجوب با بذل» نقد و بررسی شده و نظریة پنجم مبنی بر تفصیل میان اطمینان به استمرار بذل و عدم اطمینان پذیرفته شده است.
پس از آن، صور مختلف هبه مطرح گردیده و استدلال شده است بر وجوب قبول هبه هزینههای حج؛ اعم از اینکه به صورت تملیک باشد و یا اباحة تصرف و در پایان استدلال شده بر مجزی بودن حجّ بذلی از حَجّة الاسلام.
خلاصه ماشینی:
هر يک از اين چهار مورد، رکني از ارکان استطاعتاند، هر چند در خصوصيات آنها اختلاف زيادي وجود دارد و بهويژه در استطاعت مالي که از جمله موضوعات اين نوشته را تشکيل ميدهد و در آن بحث ميشود که آيا همانگونه که مکلف اگر خودش مالک زاد و راحله و نفقه عيالاتش باشد استطاعت صدق ميکند، اگر شخص ديگري اين امور را بذل کند باز استطاعت مالي صادق است و با وجود ديگر شرايط، حج بر او واجب است يا نه؟ بنابراين، محل بحث و نزاع اين است که استطاعت بذلي حکم استطاعت مالکي را دارد يا نه.
<FootNote No="110" Text=" نراقي، مستند الشيعه، ج11، ص48"/> برخي از فقها، از جمله مرحوم آيت الله حکيم بر اين استدلال اشکال کرده، فرمودهاند: «گرچه آيه اطلاق دارد، استطاعت بذلي را نيز شامل ميشود، ليکن در روايات استطاعت در آيه، به استطاعت ملکي تفسير شده است.
»<FootNote No="111" Text=" حکيم، مستمسک العروه، ج10، ص126"/> مرحوم آيت الله خويي به مرحوم حکيم اشکال کرده، ميفرمايد: «قبول داريم که روايات دو دسته است؛ دستهاي دلالت دارد بر تحقق استطاعت به زاد و راحلة ملکي، از باب اينکه لام در جملة «له زادٌ و راحلةٌ» ظهور دارد در ملکيت و دستهاي ديگر از روايات «ما يحجّ به» و يا «عنْده ما يحجّ به» دارد و اين دستة دوم داراي اطلاق است.
<FootNote No="114" Text=" حکيم، مستمسک، ج10، ص125"/> پاسخ: از ظاهر روايت فهميده ميشود که حج بذلي از آن جهت مجزي از حجّة الاسلام است که تمام شرايط آن را دارد که از جمله شرايط، عبارت است از وجوب، چون اگر وجوب نباشد، اجزاء لغو خواهد بود.