چکیده:
علت گرایش انسان به افعال اخلاقی یکی از مهمترین مباحثی است که در فرا اخلاق مورد بحث واقع می-شود. این مسئله تحت عنوان «نظریه انگیزش اخلاقی» در آثار فیلسوفان و علمای اخلاق مورد بحث قرار می گیرد. دیدگاه فیلسوفان اخلاق در این خصوص متفاوت است. سقراط شناخت را عامل اصلی انگیزش اخلاقی معرفی می کند و ارسطو علاوه بر شناخت، عوامل دیگری چون احساس، تخیل، میل، شوق، عقل، غایت، شخصیت، اراده را در انگیزش اخلاقی موثر می داند. در بین علمای اخلاق مسلمان، ابوحامد غزالی به بحث از علل و عوامل انگیزش اخلاقی اهتمام ویژه داشته است. وی عوامل مختلفی، چون اراده الهی، شناخت، حب ذات، هنر، سماع و وجد را در انگیزش اخلاقی موثر می داند. نقشی که او برای حب و عشق به حق تعالی در انگیزش انسان به سوی اعمال اخلاقی قائل است از سایر عوامل پر رنگ تر است و حتی می توان گفت که بعد از اراده و امر خدا هیچ عاملی به اندازه حب و عشق به او در تحریک انسان و انگیزش اخلاقی او موثر نیست.
خلاصه ماشینی:
"( همان : ٣١٤) یکی از سؤالاتی که در بحث محبت و تأثیر آن در انگیزش اخلاقی به وسیله غزالی مطـرح شده این است که بین حب ذات انسان و محبت الهی نقش اصلی به عهده کدامیک اسـت و آیـا انسان خدا را از آن جهت دوست دارد که به او نیاز دارد؟ یا محبـت انسـان بـه حـق تعـالی یـک محبت ذاتی است ؟ غزالی پاسخ به این سؤال را برای عوام دشوار میداند زیرا آنها میپندارند؛ محال اسـت کـه انسان چیزی را به خاطر خود آن چیز دوست داشته باشد و در این دوست داشتن حب ذات خود را لحاظ نکند.
(شریف ،١٣٦٥: ٦٩ ) ٢) نقش دیگر عشق به خدا در انگیزش انسان این اسـت کـه انسـان را بـه سـوی دوسـت داشتن آنچه که حق تعالی دوست دارد برمیانگیـزد و درنتیجـه عاشـق حـق تعـالی از پیـروی از شهوات پرهیز میکند و به انجام نوافل سخت میپردازد.
( غزالی، ١٣٥٤، ج ١: ٦٣) همچنین غزالی معتقـد اسـت کـه موظبت انسان بر عبادت و تزکیه نفس موجب افزایش ذکر میشود و دست بر داشتن از معصـیت سبب فراغت دل است و به جای آوردن طاعت سبب غالب شدن ذکر است و ایـن هـر دو سـبب محبت است که تخم سعادت است ، و آن عبارتست از فلاح ؛( همان : ٦٤) چنان که حق تعالی می - فرماید: قد افلح من تزکی و ذکر اسم ربه فصلی(سوره ٨٧، آیه ١٤ و ١٥) ٧) انس به خلوت وکناره گیری از خلق یکی دیگر از نتایج عشق به خداست ، عشق به حـق تعالی انسان را برمیانگیزد تا دور از هیاهوی خلق به مناجات با خدا برخیزد."