چکیده:
معناشناسی واژه های اخلاقی قرآن یکی از پژوهش های جدید در عرصه تحقیقات قرآنی است که با مطالعه ای روشمند و موشکافانه درصدد کشف لایه های جدید از معانی الفاظ قران است .
در نوشتار حاضر تلاش شده تا واژه اخلاقی ایثار با نگاه جزیی نگر و با رویکردی معنا شناسانه، به عناصر و اجزاء ذاتی مولفه های معنایی خود تجزیه شود و فرای ریشه شناسی این واژه، روابط بینامتنی آن شامل روابط هم نشینی، جانشینی و سیاق در سطح آیات و سورهای قران مورد مداقه واقع شود . حاصل آنکه معنای ایثار در قـرآن مفهومی تـک لایه نیست بلکه دارای مرزهای در هم تنیده است. این واژه در سیر تکامل معنایی خود با حفظ معنای اساسی «انتخاب کردن» وارد نظام معنایی قران شد و مولفه هایی از جمله عدم واسطه ،اختیار ، گزینه های مختلف ،مطلوبیت و بار ارزشی مثبت و منفی را در بر گرفت . این واژه در فرایند انتقال به نظام های پس از قرانی بتدریج دچار تخصیص معنایی گشت به طوری که آنچه امروز از معنای ایثار به ذهن متبادر می شود با مفهوم آن در قران ،رابطه عموم و خصوص مطلق دارد.
خلاصه ماشینی:
٢. بررسی روابط بینامتنی ایثار برای کشف مولفه های معنایی واژه «ایثار» در قرآن کریم لازم است کـه روابـط بینـامتنی این مفهوم از ریشه «ا ث ر» با سایر واژگان در سطح آیات و سور با توجه به سیاق و رابطـه هـم نشینی این مفهوم با سایر واژه ها درآیات ٩١ یوسف ، ٧٢ طه ، ٩ حشر، ٣٨ نازعات و ١٦ اعلـی و رابطه جانشینی آن در سایر سوره ها مورد بررسی قرار گیرد.
توجه بـه ایـن رابطه باعث روشن شدن معنا بالاخص در مواردی می شود که کلمه ای دارای بیش از یک معنـا بوده ویا از مفهومی مبهم برخوردار است ( صفوی، ١٣٧٩ ، ص ٤١) بررسی رابطه هم نشینی کلماتی که در کنار واژه "ءأثرک" در آیه ٩١ سوره یوسف :« قالوا تالله لقد ء أثرک الله علینا و إن کنا لخطئین » واقع شده نشان می دهد که عدم صدور خطا یکی از شاخصه های ایثار از سوی خداوند محسوب می شود .
٥. بررسی فرایند تحول واژه ایثار با توجه به اینکه معناشناسی به تحول معنا در طول زمـان توجـه دارد در مـورد اینکـه آیـا خداوند از واژه ایثار همان معنای رایج آن را در نظر گرفته یا آنکه آن را در معنـای جدیـدی بکـار برده باید گفت بررسی مشتقات ریشه «اثر» با مفهوم ایثار نشان می دهدکـه ایـن واژه در سـیر تکامل معنایی خود با حفظ معنای اساسی «برتری دادن »و با عناصر معنایی با بار ارزشی مثبت و منفی وارد نظام معنایی قران شده است .