چکیده:
تحلیل و بررسی مفهوم بنیادین عدالت در اندیشه هر اندیشمندی از اهمیت بسزایی برخوردار است. خواجه نصیرالدین طوسی یکی از اندیشمندانی است که درباره مساله عدالت سخنان گرانبهایی را بر زبان رانده و آثار سترگی را به رشته تحریر در آورده است. خواجه با رویکردی تلفیقی از اندیشه های فلاسفه یونان (آراء افلاطون و ارسطو) و آموزه های فلسفی و کلامی، توانسته است با ابزار عقل و نقل، ابعاد مغفول مانده کلامی عدالت را روشن و رویکرد اسلام به مقوله عدالت را به درستی تبیین نماید. او با بهره مندی از این روش، میان عدالت و دیگر بخش های حکمت عملی اسلام، انسجام و هماهنگی ایجاد نموده است.در این پژوهش تلاش شده است تا به شیوه تحلیلی- توصیفی با رجوع به آثار به جا مانده از خواجه به ویژه کتاب اخلاق ناصری جایگاه عدالت در منظومه فکری خواجه تبیین گردد.
خلاصه ماشینی:
"گرایش ذاتی انسان به انس خواجه طوسی با بیان اینکه انسان ذاتا نیاز به انس و محبت بـا دیگـران دارد، بـه یکـی دیگـر از عوامل گرایش افراد انسانی به زندگی اجتماعی اشاره میکند: «چون انس طبیعی از خواص مردم است و کمال هر چیزی در اظهـار خاصـیت خـود بـود، چنانکه به چند موضع تکرار کردیم ، پس کمال این نوع [انسان ] نیز، در اظهار این خاصیت بود بـا ابنای نوع خود، چه ، این خاصیت مبدأ محبتی است که مستدعی تمدن و تألف باشد» (همان : ٢٢٢) از جمع بندی سخنان خواجه نصیر درباره عوامـل روی آوردن انسـان بـه زنـدگی اجتمـاعی، میتوان چنین نتیجه گرفت که از نگاه ایشان انسان افزون بر آنکه طبیعتی جامعه گرا دارد، نیازمند اجتماع نیز می باشد؛ یعنی انسان نیازهای طبیعی ـ اعم از مادی و معنوی ـ دارد و به حکم عقـل ، برای ارضای آنها به زندگی اجتماعی روی میآورد.
در جاهایی بودم که آتش جهنم در هر آن ، در آنها زبانه میکشـید و آتـش گداختـه بـه سرم می ریخت ، و زمانی بر من نگذشت که چشم هایم پر از اشـک و خیـالم ناراحـت و مشـوش نباشد» (امین : ١٣٨٢: ٣٠٥) به باور خواجه فرد برای حفظ مال خود از گزند حاکم ستمکار باید به گونه ای نشان دهد که از بخشش مال خود در برابر حاکم ابایی ندارد؛ زیرا «اگر چنین نکند از طمع او به مال خود ایمـن شود و اگر مناقشتی به کار دارد، حرص او نیز گرداند کـه الممنـوع محـروص و المبـذول مملـول منه » (طوسی:١٤١٣: ٢٧٤) پس میتوان چنین نتیجه گرفت که خواجـه نصـیر از هـر فرصـتی بـرای رهـایی از دسـت پادشاهان ستمکار و نابودی آنها بهره میبرده است و در این میان ، بـا پادشـاهان دوران خـود راه همکاری را برمیگزید تا از قدرت آنان در راستای دست یابی به مصالح عالی استفاده کند."