چکیده:
مخاطرات محیطی همواره تهدیدی برای سکونتگاههای انسانی است. این تاثیرات در فضاهای روستایی و در مناطق مختلف کشور با توجّه به نوع مخاطرات متفاوت است. سکونتگاههای روستایی با توجّه به خصوصیّات گوناگون نظیر موقعیّت جغرافیایی روستاها، ساختار کالبدی - فضایی، نوع مخاطرهپذیری، بیشترین بحرانها را در زمان بروز مخاطرات تجربه خواهند نمود. شناسایی آسیبپذیری سکونتگاههای روستایی با در نظر گرفتن متغیّرها و عوامل موثّر از روشهای پیشگیری، کاهش خسارات و مدیریت مخاطرات به شمار میرود. هدف پژوهش حاضر، اولویّتبندی روستاهای استان خوزستان از منظر آسیبپذیری محیطی بر اساس متغیّرهایی نظیر فاصله از حریم گسلهای فعّال زمینشناسی، مشخّصات خاک، مشخّصات سازندهای زمینشناسی، فاصله از دشتهای سیلابی، فاصله از مناطق حفاظتشده، فاصله از وقوع نقطهای زمینلغزش و میزان شیب زمین با استفاده از منطق فازی در راستای توسعة پایدار، پیشگیری بحران و کاهش خسارات است. روش پژوهش بر مبنای ماهیت توصیفی -تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی و قابل استفاده در منطقة مورد مطالعه است. تجزیه و تحلیل دادهها بر اساس منطق فازی در سیستم اطّلاعات جغرافیایی (GIS) طرّاحی و پیادهسازی شد. نتایج پژوهش نشان داد که استان خوزستان به پژوهشهای بسیاری در زمینة اولویّتبندی آسیبپذیری نیازمند است؛ از بررسی 1989 نقطة روستایی بر اساس سناریوهای مختلف از جمله سناریوی نسبتا بدبینانه 746 نقطة روستایی، سناریوی نسبتا خوشبینانه 3 نقطة روستایی، سناریوی متعادل یا تابع ترکیب خطّی وزندار حدود 98 نقطة روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی بیش از 5/ 0 هستند. همچنین بر اساس سناریوی بدبینانه، تمامی سکونتگاههای روستایی منطقه دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی بیش از 75/ 0 و بر اساس سناریوی خوشبینانه، تمامی سکونتگاههای روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیبپذیری محیطی صفر هستند.
The environmental hazards is always considered as a threat for human settlements. Their effects on rural areas and various regions of the country are different according to the type of hazards. According to various parameters such as geographical location of the villages، the physical-Spatial structure، and the risk-taking، rural settlements will experience the greatest crisis during the disasters. Identifying the vulnerability of rural settlements، regarding the variables and effective factors، is considered one of the prevention method، reduce damages and management of risks. The present study aims at prioritizing the villages of Khuzestan according to environmental vulnerability like the distance from the active geology fissures، soil texture، the features of geological structure، the distance from torrential plains، the distance from preserved regions and the degree of slope using fuzzy logic. The research method is based on descriptive-analytical one with practical goal and applicable in the region. Data analysis is designed and implemented based on fuzzy logic in geographic information system (GIS). The findings show that the Khuzestan province demands a lot of research in studies about prioritizing the vulnerability. According to the study on 1989 rural areas based on various scenarios including، relatively pessimistic scenario of 746 rural areas، relatively optimistic scenario of 3 the rural areas، balancing scenario of or the weighted linear combination of 98 point of rural areas، they have the value of standardized environmental vulnerability more than 0.5. Moreover، based on the pessimistic scenario، all rural settlements of the region have more than 0.75 standardized value of environmental vulnerability، while based on the optimistic scenario، all rural settlements have zero standardized value of environmental vulnerability.
خلاصه ماشینی:
"برای نمونه ، پهنه بندی ریسک نسبی زلزله در استان فارس نشان داد که منطقۀ فارس به عنـوان بخش چین خوردة زاگرس ، در پنج پهنه با خطر نسبی متفاوت شامل پهنه با خطر نسبی بسیار بالا، بالا، نسـبتا بالا، متوسط و نسبتا کم تقسـیم بنـدی مـیشـود (ایمـانی و هـاتف ، ١٣٨٢)؛ همچنـین ، مخـاطرات محیطـی و ژئومورفولوژی در محدودة سکونتگاه های روستایی توسط رجبی و بیاتی (١٣٨٤) مورد بررسی قرار گرفته است ؛ که آنها مواردی از خطرات در تعدادی از روستاها را به طور تفصیلی بررسی و ویژگیهای عوامل مورفوژنز منفی و مثبت مربوط به روستاهای منطقه را به تفکیک ارائه دادند.
اولویت بندی آسیب پذیری محیطی سکونتگاه های روستایی با به کارگیری سناریوی نسبتا خوش بینانه در سطح استان خوزستان اولویت بندی آسیب پذیری محیطی با به کارگیری سناریوی نسبتا بدبینانه شکل ١١ اولویت بندی آسیب پذیری محیطی سکونتگاه های روستایی در سطح استان خوزستان بـا بـه کارگیری سناریوی نسبتا بدبینانه (این روش به صورت حالتی شبیه حد واسط بین سناریوی متعادل یا تابع ترکیب خطی وزن دار و سناریوی بدبینانه یا تابع OR فازی عمل مینماید) بر اساس وزن هـای اولویـت بنـدیشـده متغیـرهـا مطابق جدول ١٨ را به روشنی نمایش میدهد و بر اساس سناریوی حاضر، این واقعیت قابـل اثبـات اسـت کـه تمامی سکونتگاه های روستایی منطقۀ مطالعاتی (حدود ٧٤٦ سکونتگاه روسـتایی یـا حـدود ٣٧/٥ درصـد کـل سکونتگاه های روستایی) دارای مقدار استانداردشدة آسـیب پـذیری محیطـی بـیش از ٠/٥ هسـتند."