چکیده:
کلانشهر تبریز در حریم گسل فعّال تبریز قرار دارد که این گسل، از بخش انتهایی حوضههای آبریز گمانابچای و ورکشچای در شمال شهر نیز عبور میکند. پژوهش حاضر با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعّالیّت و توان لرزهزایی گسل تبریز میپردازد. برای دستیابی به هدف پژوهش، شاخصهای ژئومورفیک شامل عدم تقارن حوضه، سینوسی جبهة کوهستان،سینوسی رودخانه، نسبت پهنای کف درّه به ارتفاع درّه، شاخص ارزیابی نسبی تکتونیکی فعّال و مدلهای تجربی به عنوان ابزارهای مدلی و مفهومی استفاده شد. تصویر ماهوارهای سنجنده ASTER، نقشة زمینشناسی، مدل رقومی ارتفاع و نرمافزارهای ENVI4.8 وArcGIS10.2 جزء سایر ابزارهای فیزیکی این پژوهش است. با پردازش دادههای ماهوارهای شواهد تکتونیکی گسل تبریز همچون انحراف آبراهه آجیچای، پرتگاه گسل و پدیدة عدسیشکلدر محدوة کلانشهر تبریز تفسیر شدند. نتایج به دست آمده با شواهد میدانی منطقه تأیید گردید. طبق نتایج، مقادیر کمّی شاخصهای عدم تقارن حوضه 7/39 و 2/23، سینوسی جبهة کوهستان 4/1 و 93/0،سینوسی رودخانه 1/1 و 3/1، پهنای کف درّه به ارتفاع درّه 08/1 و 2/1 به ترتیب برای حوضههای آبریز گمانابچای و ورکشچای به دست آمد. بر اساس شاخص ارزیابی نسبی تکتونیک فعّال، حوضههای آبریز گمانابچای و ورکشچای به ترتیب با مقادیر عددی 5/1 و 1 دارای حرکات تکتونیکی بسیار زیاد هستند. نتایج شاخصهای مورد بررسی، حاکی از تأثیرپذیری مورفولوژی حوضههای آبریز گمانابچای و ورکشچای از حرکات تکتونیکی گسل تبریز است. بر اساس نتایج مدلهای تجربی، گسل تبریز توان ایجاد زمینلرزههایی به بزرگی بیش از 6 ریشتر را دارد. پیامدهای ناشی از گسترش تبریز بر روی گسل و ارتفاعات شمالی شهر با توجّه به نوع سازندهای زمینشناسی به تدریج در این محدودهها در حال حضور هستند و با وقوع زلزلههایی به بزرگی میانگین 9/6 ریشتر، عواقب ناشی از این توسعة نامناسب در آینده نیز بسیار خطرناک خواهد شد.
Tabriz metropolitan is located in the area of the active fault which passes from the lower part of the Gomanabchai and Varkeshchai watershed in the north of the city. The present research aims at studying the activity and seismic power of Tabriz fault using geomorphic indicators، remote sensing and GIS techniques. To achieve this goal، geomorphic indicators، including basin asymmetry، sinus mountain front، Sinus River، valley floor width to valley height، assessment of active tectonic index and experimental models، were applied as the topic and model tools. Satellite images ASTER sensor، geological maps، digital elevation model and ENVI4.8، ArcGIS10.2 software's are other physical means in this research. Processing the satellite data، the tectonic evidence of Tabriz fault as Ajichai deviation stream، cliff fault and lens-shaped phenomenon in the metropolitan were explained. The results were confirmed by field evidence area. Therefore، basin asymmetry 39.7 and 23.2، 1.4 and 0.93 sinus mountain front، 1.1 and 1.3 sinus river، valley floor width to valley height of 1.08 and 1.2 were calculated for Gomanabchai and Varkeshchai watershed respectively. According to relative active tectonics index assessment، Gomanabchai and Varkeshchai watershed have very high tectonic movements with values 1.5 and 1 respectively. Results indices show that Gomanabchai and Varkeshchai watershed morphology influence Tabriz fault tectonic movements. According to empirical models، Tabriz fault has the potential to create the earthquakes with the magnitude over 6 on the Richter scale. The consequences of the expansion of Tabriz on faults and north highlandsare gradually emerging in this areadue to the geological formations. In addition the occurrence of earthquakes of magnitude 6.9 on the Richter scale average، and the consequences of inappropriate development in the future will be very dangerous.
خلاصه ماشینی:
"ارزیابی فعالیت و توان لرزه زایی گسل تبریز با شاخص های ژئومورفیک ، تکنیک سنجش از دور و GIS موسی عابدینی * - دانشیار گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه محقق اردبیلی نادر سرمستی - دانشجوی دکتری گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه محقق اردبیلی وصول : ١٣٩٤/١/٢٧ پذیرش : ١٣٩٤/٤/٢٧ چکیده کلان شهر تبریز در حریم گسل فعال تبریز قرار دارد که این گسل ، از بخش انتهایی حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای در شمال شهر نیز عبور میکند.
در پژوهش حاضر، محدودة مورد مطالعه در درجۀ اول ، معطـوف بـه کلانشـهر تبریـز اسـت ؛ امـا برحسـب ماهیت موضوع ، حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای واقع در شمال کلانشهر تبریز نیز انتخـاب شـدند و نتایج حاصل از این مطالعات ، در تحلیل فعالیت های تکتونیکی و لرزه خیزی کلانشهر تبریز مورد اسـتفاده قـرار گرفت .
در این پژوهش ، ابتدا بـا مـدل رقـومی، ارتفـاع تصویر برجسته ای از حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای برای نمایش هرچه بهتر توپوگرافی ساخته شد و سپس با برنامۀ جانبی آنـالیز سـه بعـدی ٢ در نرم افـزار ArcGIS١٠٢، پروفیل هـای عرضـی دره هـا عمـود بـر آبراهه های اصلی و فرعی در بالادست جبهۀ کوهستانی حوضه ها ترسیم و مقـادیر پارامترهـای شـاخص Vf بـه ترتیب در ٢٠ و ٧ مقطع اندازه گیری و شاخص Vf محاسبه شد که نتایج آن در جدول (٤) ارائه شده است ."