چکیده:
دوره مغول ، با حضور فعاّل پهلوانـان در عرصـه هـای مختلـف سیاسـی، نظـامی، فرهنگـی، اجتماعی و غیره ، همراه بوده است . پهلوانان در ایـن دوره ، دارای عملکـرد اجتمـاعی قابـل ملاحظه ای بوده اند؛ چرا که مهمترین مسئوولیت اجتماعی آن ها، دفاع از سرزمین خود بوده است . در این راستا پهلوانان هم در بدو حملـه مغـول و هـم در زمـان حکومـت ایلخـانی، خیزش ها و اعتراضات مهمی را رهبری کرده اند که برخی تا تشکیل حکومت نیز پیش رفته است . نظر به اهمیت موضوع ، این مقاله با هدف بررسی خیـزش پهلوانـان در دوره مغـول ، تدوین شده است . مطالعه انجام شده به شیوه کتابخانه ای و مبتنی بر منابع اولیه و تحقیقـات میباشد. سوال اساسی پژوهش این است که «پهلوانان در مواجهه با ایلغار مغول و تشـکیل حکومت ایلخانی در ایران ، چه عملکردی داشتند؟» برای پاسخ گویی به پرسـش پـژوهش ، این فرضیه مطرح شده است که «پهلوانان در دوره مورد بحث ، خیزش های مهمی را بر ضد دولت بیگانه به ثمر رساندند. آن ها با در اختیـار داشـتن مناصـب نظـامی و پایگـاه مردمـی توانستند چنین اعتراضات اجتماعی را رهبری کنند.» یافته های پژوهش علاوه بر تاییـد ایـن فرضیه ، موارد دیگری از عملکرد اجتماعی پهلوانان و قدرت آن هـا را در ایـن دوره نمایـان میکند.
خلاصه ماشینی:
"ازجمله این پهلوانان میتوان به ایلچی پهلوان اشاره کـرد کـه از امـرا و خـواص سلطان جلال الدین بوده به گونه ای که فرمانده دو هزار مرد بود.
حال این سوال پیش میآید که با شکل - گیری عصر نوینی که در ایران آغاز شد پهلوانان چه موقعیتی داشـتند؟ آیـا همچنـان در سـمت های سیاسی و نظامی قرار گرفتند؟ آیا فرهنگ پهلوانی در کشور دچار رکود شد؟ بررسی منابع به خوبی نشان میدهد با شروع دوره جدید در حیات کشـور کـه بـا تشـکیل حکومت ایلخانی همراه بود، برخی از این پهلوانان وارد عرصه نظـامی گـری و امـور لشـکری شده ، عده ای به مناصب حکومتی و دولتی رسیدند، برخی نیز در مسابقات کشتی که روح تازه - ای به جامعه بهت زده سده هفتم هجری می داد، شرکت نموده ، عنوان پهلوان پایتخـت یافتنـد.
« در آن ایام خبر رسید که در قصبه جیژد از ولایت خواف رنود و اوباش جمع شده اند و پسران ملـک 3 زوزن و طایفه ای از بزرگان آن ولایت را به قتل آورده » همین واقعه را در تاریخ هرات که یک تاریخ نگـاری محلـی اسـت و از رسـمیت کمتـری برخوردار است این چنین می خوانیم : « چون شهور سنه اربع و تسعین و ستمائه [ ٦٩٤ ق ] در آمد راوی چنین گفت که در این سال مذکور امیر نوروز برادر خود رادی غـازان و ملـک فخـر الدین را با پنج هزار مرد به حرب پهلوان محمد بن محمود جیزدی کـه مـردی دلاور و جنـگ ١- هروی."