چکیده:
مسئلهی نظافت از دیرباز بین ایرانیان حائز اهمیت بوده و با ورود اسلام و وجوب انجام فرایض دینی بر اهمیت آن افزودهشده است. در دورههای تاریخی مختلف شکل و معماری حمامهای ایران دستخوش تغییرات شده است، اما نحوهی استقرار فضایی آنها همواره از الگویی ثابت پیروی میکند. نمونههای موجود از حمامهای عمومی استان فارس، اغلب متعلق به دورههای صفویه، زند و قاجار هستند. پژوهش حاضر در پی شناخت الگوی طراحی گرمابههای فارس در عصر قاجار است که بهمنظور دستیابی به این هدف به بررسی الگوهای ساختاری، تناسبات و نحوه ارتباطات فضایی آنها با یکدیگر و چگونگی ارتباط آنها با مسائل اقلیمی پرداخته شده است. در همین راستا اقدام به انجام بررسی میدانی و کتابخانهای با تجزیه وتحلیل پلانهای معماری و اجزاء سازنده اصلی از قبیل: بینه، گرمخانه، میاندر و فضاهای خدماتی14 حمام از سراسر استان فارس، نه نمونه در اقلیم گرم و پنج نمونه دیگر در اقلیم سرد گردیده است. در این بررسیها به مصالح، تناسبات، تزئینات، فرم و الگوی استقرار و ارتباط فضایی پرداختهشده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهند: 1)فضاهای اصلی اغلب این حمامها بر اساس هندسه و فرم هشتضلعی شکلگرفتهاند و مشابهتهای آن نشان از یکسان بودن سبک آنها دارد که احداث فضای چالحوض ازجمله اصلیترین مشخصات اقلیم گرم و خشک و نیمه مرطوب جنوبی استان است؛2) در هر دو اقلیم گرم و سرد اغلب از مصالح سنگ، آهک و ساروج استفاده شده است؛3) بهطور میانگین در اقلیم گرم نسبت طول به عرض حمامها1/1.67و در اقلیم سرد 1/1.7 است؛ 4) بینه در حمامهای قاجاری سطح استان بزرگتر از گرمخانه است، بهطور میانگین مساحت فضای بینه و گرمخانه در اقلیم سرد نسبت به گرم در کل فضای یک حمام بزرگتر است و این در حالی است که مساحت کل حمامهای این اقلیم کوچکتر از اقلیم گرم استان هستند؛ ودر نهایت اینکه 5) تزئینات حمامها عموماً شامل کاربندی است.