چکیده:
در نظام حقوقی اسلام و مقررات ایران، ازدواج بیمار مشرف به موت، با ازدواج سایرین متمایز است. ماده «945» قانون مدنی ایران، ارثبری زن در صورت ازدواج هنگام مریضی مرد را منوط به دخول یا بهبودی از مرض کرده و قبل از دخول ارثبردن را منتفی اعلام کرده است. فقهای امامیه نیز به پشتوانه روایات مستفیض، حکم فوق را استنباط کرده و در اصل حکم اختلافی ندارند. به تصریح روایات، مرگ مریض قبل از دخول، سبب بطلان نکاح شده و زوجه را از ارث محروم میکند. ماهیت بطلان نکاح، اختصاصداشتن یا اختصاصنداشتن حکم به مریض، موت زوجه قبل از مریض و ماهیت مرضی که باعث مرگ میشود، از جمله ابهاماتی هستند که در مسأله وجود دارد و فقهای امامیه در آن اختلاف کردهاند. در بین مذاهب عامه، فقط فقهای مذهب مالکی، ازدواج مریض را باطل میدانند. سایر مذاهب، ازدواج مریض و سالم را یکسان دانسته و به صحت نکاح مریض و ارثبردن زوجین از یکدیگر، فتوا دادهاند. مقالة حاضر با استفاده از منابع کتابخانهای، بهمنظور بیان مبانی فقهی ماده فوق، رفع ابهامات موجود و یافتن منشأ اختلاف میان فقهای اهلسنت، تحریر شده است.
In Islamic legal system and Iran's regulations، an ill person's marriage who is about to die is distinct from other peoples' marriage. Article 945 of Iran Civil Law has made the maid's inheritance in marriage to an ill person subject to sexual intercourse or achieving recovery and inheritance without sexual intercourse is void and null. Imamiyeh jurists have interpreted the above-mentioned decree based on the related traditions and there is no contradiction in the main decree. As stipulated in traditions، given a near-to-die patient dies before any sexual intercourse، the marriage contract is void and null and the wife does not inherit her deceased husband. The nature of marriage nullity، enforcing or revoking decree to the ill، the wife's death earlier her husband's، and the nature of near-to-die illness are all considered among obscurities in this issue and Imamiyeh scholars disagree on it. Among other sects، only the jurists of Maleki sect issued the fitwa for nullity of a patient's marriage. Other sects consider the patient's and healthy's marriage authentic and issued a fitwa to the authenticity of patient's marriage and couples' inheritance. Using library references to state the jurisprudential principles of this article، the researcher has endeavored to alleviate the obscurities and to identify the origins of disagreements among Sunni Sects jurisprudents.
خلاصه ماشینی:
(ابن قدامه،1388، 7/ 213) قانون مدنی ایران با متابعت از آراء فقهای امامیه، به نکاح مریض اشاره کرده و در ماده «945» چنین مقرر می دارد: «اگر مردى در حال مرض، زنى را عقد كند و در همان مرض قبل از دخول بميرد، زن از او ارث نمىبرد، لكن اگر بعد از دخول يا بعد از صحت يافتن از آن مرض بميرد، زن از او ارث مىبرد.
برخی از فقهای امامیه دخول را شرط لزوم فرض کرده و معتقدند نکاح مریض تا قبل از دخول عقد جایز است و آثاری چون مهریه و ارث بر آن مترتب نمی شود.
(محقق حلی،1408، 2/ 207) ثمره اختلاف در ظرفیت یا سببیت جایی مشخص می شود که مریض در حین مرض عقد نکاح انجام دهد و قبل از دخول به واسطه مرضی دیگر و یا سببی خارج از بیماری فوت کند؛ اگر مبنای ظرفیت برگزیده شد، ارث زوجه منتفی است؛ زیرا مریض در همان مرض فوت نموده و مرض متصل و منتهی به موت وی شده؛ اگرچه عامل سبب دیگری بوده است.
(موسوی خمینی،1390، 2/ 397) باید توجه داشت هر عارضه ای که در عرف مرض محسوب شود مشمول حکم می شود و حالات و عوارض خطرناکی چون؛ سیل، طوفان، قصاص و جنگ قابل الحاق به مرض نمی باشند؛ زیرا روایات پیرامون مریض وارد شده و بر حالات فوق عنوان مرض صادق نمی باشد؛ لذا اگر محکوم به قصاص نفس اقدام به عقد نکاح کند، نکاح وی صحیح و توارث ثابت است؛ حتی اگر قبل از دخول به سبب قصاص فوت کند.