چکیده:
هم زمان با اوج گیری مبارزات مشروطه خواهی در شهرها، تحرکاتی نیز از سوی دهقانان در مناطق مختلف کشور صورت گرفت. ازآنجایی که رعایای روستایی همانند سده های پیشین در چنبره نظام بهره کشی مالکانه، روزگار بسیار مصیبت باری داشتند؛ انتظار می رفت بیش از هر قشر دیگری به این اعتراضات که هدف اصلی آن، عدالت خواهی عنوان می شد، امید بسته و به آن بپیوندند، اما برخلاف این انتظار، اعتراض
موثری از سوی آ نها جز در گیلان و آذربایجان مشاهده نشد. جنبش دهقانان در این دو منطقه سرنوشت متفاوتی یافت؛ درحالی که رعایای به پا خواسته آذربایجانی به سرعت سرکوب شدند، دهقانان انقلابی در گیلان به توفیقات بزرگی در جریان مبارزات خود دست یافتند. پژوهش پیش رو به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه به منابع دست اول بنا دارد با تبیین جامعه شناختی جنبش دهقانان آذربایجان و گیلان به علل خاموشی زودهنگام جنبش دهقانان در آذربایجان و به عکس تداوم آن در گیلان بپردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که علاوه بر تفاوت های مشهود تاریخی و اقلیمی که سبب به وجود آمدن جوامع روستایی متفاوتی در گیلان با سایر مناطق کشور شد؛ برخلاف نمونه گیلان، در سایر مناطق رهبران مشروطه خواه توجه لازم به نیازهای این بخش بزرگ از جمعیت کشور و نیرویی که در صورت توجه به مطالباتشان می توانست به کمک آرمان های مشترکشان بیاید، نداشتند و به جای آن به فکر مصالحه با محافظه کاران و به طور مشخص طبقه بزرگ زمین داران کشور افتادند و همین رفتارها در نهایت باعث از دست رفتن آن فرصت تاریخی شد.
At the same time with the rise of the constitutionalism in major cities and urban forces’ activity,
some movements began in rural parts of the country by the farmers. Since the farmers were
under tyrannical exploitation by their landlords, one expects that they would join these protests
more than others as they had the purpose of bringing justice for everyone. But unexpectedly
one can’t witness any significant movements at the side of them except by Azerbaijanian and
Gilanian farmers. These two movements had two different destinies. Although the movement of
Azerbaijanian farmers was suppressed very quickly, the Gilanian farmers achieved significant
achievements. In this research, by using a descriptive-analytical method and relying on the
primary sources, the reasons for termination of farmers’ revolutionary movements in Azerbaijan
and its continuity in Gilan will be discussed. The findings of the research indicate that besides the
historical and regional differences between Gilan and other parts of the country that had created
an especial situation in the province of Gilan, the constitutionalist leaders didn’t pay enough
attention to the demands of the farmers and the forces that could help them to achieve their
common ambitions. On the contrary, they were going to compromise with the conservatives and
landlords. Finally, these mistakes made them lose this historical opportunity.
خلاصه ماشینی:
"این اعتراضات که از دو منطقه ی آذربایجان و گیلان (از کانون های اصلی مشروطه خواهی ) شروع شده بود، در همین مناطق هم عمق و گســترش بیشــتری نسبت به ســایر نواحی پیدا کرد؛ اما علی رغم شجاعتی که دهقانان این دو منطقه نشــان دادند؛ جنبش های دهقانی آذربایجان به سـرعت سـرکوب و خاموش شد و در مقابل شورش های روستاییان گیلانی با تمام فشارهای فزاینده ای که به آن وارد می شد تا مدت های طولانی تداوم و گسترش داشت مبانی نظری مدتی پیش از علنی شــدن خواسته های سیاسی اصلاح طلبانه در شهرها، پاره ای از مناطق روستایی ایــران متأثر از نظام ســرمایه داری جهانی ، از اقتصاد کشــاورزی خودبســنده رهاشــده ، وارد دوران کشاورزی تجاری شده بودند.
مبارزات دهقانی در آذربایجان تجربه انقلاب هایی چون انقلاب ١٩٠٥ و ١٩١٧ م روســیه یا انقلاب کمونیستی چین نشان می دهد که حضور مســتقیم انقلابیون در میان توده های روســتایی به میزان زیادی در آگاه کردن دو طرف از آرمان هــا، امکانــات و نیازهای یکدیگر مؤثر اســت و می تواند روســتاییان را به نیروهای انقلابی تبدیــل کند؛ اما در ایران با توجه به نبود یک ارتباط ســازنده و مؤثر میان انقلابیون با روســتاییان ، دهقانان حتی در صورت اطلاع از جریان رویدادها، نسبت به هدف و سرنوشت آن ، اطمینان چندانی نمی توانستند داشته باشند.
٨١ انجمن یادشــده در چنین فضایی به سرعت رشد کرد و شــعبات متعددی در سراسر منطقه برپا ٧٧ احمد کسروی ؛ تاریخ هیجده ساله آذربایجان ، چاپ چهارم (تهران : امیرکبیر، ١٣٤٦)، ص ٤٦٢ ٧٨ رابینو، همان ، ص ٤٣ ٧٩ همان ، ص ١١٠ 80 Janet Afary ٨١ ژانت آفاری ؛ انقلاب مشروطه ایران ، ترجمه رضا رضایی (تهران : بیستون ، ١٣٧٩)، ص ٢١٠."