چکیده:
ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺎب ﻣﻔﺮدات زﺑﺎن ﻋﺮب از ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ، ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ »ﻻم« آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﺣﺮف، ﺣﺮف ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم از اﻟﻔﺒﺎی ﻋﺮﺑﻰ و ﺣﺮف ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ از اﻟﻔﺒﺎی ﻓﺎرﺳﻰ اﺳﺖ. و کلماتی که با حرف لام شروع می شوند بر دو صورت هستند:1- ﻻم ﻣﻔﺮده: ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺣﺮف ﻫﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺣﺮف ﻻم اﺳﺖ.
2- ﻻم ﻣﺮﮐﺒﻪ: ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭼﻨﺪ ﺣﺮف ﻫﺠﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ آن ﻫﺎ ﺣﺮف ﻻم اﺳﺖ.
ﻣﺎﻧﻨﺪ: «ﻻ، ﻻت، ﻟﻌﻞّ، ﻟﮑﻦ، ﻟﮑﻦّ، ﻟﻢ، ﻟﻤﺎ، ﻟﻦ، ﻟﻮ، ﻟﻮ ﻻ، ﻟﻮ ﻣﺎ، ﻟﯿﺖ و ﻟﯿﺲ»
در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻻم ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻌﺪد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺪف از ﻣﻘﺎﻟﻪ ی ﺣﺎﺿﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺮدارﻧﺪه ی ﻻم ﻣﻔﺮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد و در ﭘﺎره ای از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ :که
ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺳﺮﺷﺎر از ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺮدارﻧﺪه ی اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﻻم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ در ﺣﺪ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﻫﺎ را ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
خلاصه ماشینی:
"(ترجمه و شرح مغنی الادیب ، کتابخانه مدرسه فقاهت ، ص ٢٠) ساخت این نوع از لام : «ما کان + لام جحود+ فعل مضارع منصوب به ان مقدر» میباشد که این ساخت در ١٩ آیه از قرآن کریم آمده است .
و لتسمعن من الذین أوتوا الکتاب من قبلکم و من الذین أشرکوا أذی کثیرا و إن تصبروا و تتقوا فإن ذلک من عزم الأمور»(آل عمران / ١٨٦) شاهد در داشتن معنای «من » داشتن «لام » است ، زیرا ماده «عجب » با «من » متعدی میشود؛ مانند قول امیرالمؤمنین (علیه السلام ) که میفرمایند: «فقال أ لا تعجبون من هذین یشرطان لی دوام العز و بقاء الملک و هما بما ترون من حال الفقر و الذل »(ابن أبی الحدید،١٤٠٤ ق : ج ١٣، ص ١٥٢؛ حسینی موسوی،١٤١٨ ق ، ج ١، ص ١٢٤؛ فیض کاشانی: ١٤١٥ ق ، ج ٤، ص ٣٩٥) ٢- عامل جزم : لام عامل جزم همان لام امر غایب است و مکسور می باشد، ساکن بودن آن بعد از واو و فاء بیشتر از با حرکت بودن است (قرشی بنایی، ١٤١٢، ج ٦، ص ١٧٤) مثل : -«فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی» (بقره / ١٨٦).
»(بقره / ٢٥١) - وارد بر جواب قسم : -«قالوا تالله تفتؤا تذکر یوسف حتی تکون حرضا أو تکون من الهالکین »(یوسف / ٨٥) -«تالله لأکیدن أصنامکم »(انبیاء/ ٥٧) علاوه بر آن شاهد مثال دیگر در کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام ) است که میفرمایند: «و الله لدنیاکم أهون فی عینی من کراع خنزیر فی ید مجذوم »(ورام بن أبی فراس ،١٤١٠ ق : ج ١، ص ٤٨؛ مازندرانی، ١٣٨٢ ق : ج ٨، ص ٣٥٩؛ مجلسی، ١٤٠٣ ق ، ج ٤٠، ص ٣٣٧) ٣-٤."