چکیده:
ژرار ژنت یکی از تأثیرگذارترین پژوهشگران در عرصۀ بینامتنیّت است. وی دامنۀ مطالعات کریستوا را گسترش داد و کوشش نمود تا هر رابطهای را که یک متن می تواند با دیگر متون داشته باشد، به طور نظاممند مطالعه کند. نظریۀ بینامتنیت که دربارۀ روابط بین متون و تأثیر متون متأخّر از کتب متقدّم بحث می کند، از بحث های مهم ژنتی است. بر اساس این نظریه هیچ متنی متّکی به خود نبوده و به نحوی با متون پیش از خود ارتباط دارد. در این میان نظریۀ بینامتنیت ژنت که بهرهگیری متون از یکدیگر را بر اساس پنج نوع ترامتنیت ، فرامتنیت، پیرامتنیت، سرمتنیت و بیش متنیت می داند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر یک از این پنج دسته نوعی از روابط یک متن را با غیر خود طرح و بررسی می کند. بدون شک هر شاعر و ادیب و مسلمان که از دین مبین اسلام و کتب دینی تأثیر پذیرفته است، سعی میکند تا در لابهلای اشعار و سخنان خویش، الفاظ و عباراتی از آیات کلام الله و روایات اهل بیت علیهم السّلام را متجلّی و منعکس سازد. یکی از این شاعران سنایی غزنوی است که غالب ادب پژوهان اقرار به بلندی مرتبهاش در شاعری و اذعان به عظمت مقامش در عرفان دارند. گرچه مفهوم حقیقی آیات الهی با تفاسیر وارده از حضرات معصومین علیهم السّلام، مکشوف می گردد، ولی سنایی با وقوف بر برخی از این تفاسیر به اشعار قرآنی خویش رنگی تعلیمی- تربیتی زده است. در این پژوهش سعی شده آثار سنایی را در آیینۀ بینامتنیّت مورد بررسی قرار داده تا در پایان بتوان از پیوند عمیق آثار حکیم سنایی غزنوی با مباحث قرآنی پرده برداشته و مضامین قرآنی به کار رفته در آثار این حکیم شاعر را به تصویر بکشیم.
خلاصه ماشینی:
کلیدواژهها: قرآن، سنایی، بینامتنیت، ژرار ژنت، دیوان اشعار و حدیقه مقدمه بینامتنیت به عنوان شاخۀ جدیدی از نقد ادبی، کمک زیادی به فهم متون و آثار ادبی کرده است و از طرفی به خوبی نشان می دهد که هر اثر زاییدۀ تفکرات اندیشمندان و ادبیان و دیگر متون قبل از خود است و نیز می توان آرا و افکار شعرا و ادبا و آثار پس از خود را مورد تأثیر قرار داده و خود به آفرینش اثر ادبی و هنری منتج شود.
2ـ سؤال پژوهش آیا سنایی در آثار خود به قرآن تمسک جسته است؟ 1- از دیدگاه بینامتنیت،آیا سنایی در اشعار خویش به طور صریح به آوردن مضامین قرآنی همت گماشته است؟ 2- آیا با نگاه بینامتنیتی ژنتی می توان در مضامین به رابطۀ مستحکم اشعار سنایی با قرآن پی برد؟ 3ـ فرضیهی پژوهش چنین به نظر می رسد که سنایی در اشعار سعی کرده است حتی الامکان برای تیمن و تبرک آیات گرانسنگ و نورانی قرآن را به کار برده و هم چنین از به کار بردن احادیث اهل بیت علیهم السلام دریغ نورزد.
چرا که در بیتی دیگر گفته است: نفس ما خصمی عظیم اندر نهاد راه ماست / غزو اکبر باشد در روی خنجر کشیم ( دیوان، 956) میتوان بیت متن حاضر را از دیدگاه بینامتنیت ژنتی، جزء بینامتنیبت صریح دانست که وی تصریح نموده از میان این انفاس، سهتای آن شر و نیز یکی از آنها خیر است و بهصلاح آدمی کار میکند و سعی مینماید وی را از مهلکات برهاند.