چکیده:
نویسندگان در این کتاب با سه رویکرد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در دو مقطع کلی قبل و
بعد از حمله مغولان به جهان اسلام، به بررسی روند تاریخ تشیع در آذربایجان در طول هشت
قرن پرداخته اند. در مقطع اول که مقارن با حکومت امویان و عباسیان بوده است، شیعیان امامیه،
اسماعیلیه و زیدیه بیشتر در قالب فعالیت های فرهنگی به حیات خود ادامه دادند. در این
مقطع، تنها اسماعیلیان موفق شدند در قرن چهارم هجری حکومت شیعه مسلک آل مسافر را
در آذربایجان به وجود آورند. دوره دوم با سقوط خلافت عباسی تا تشکیل دولت صفویه مصادف
بوده است. در این دوره با تشکیل حکومت ایلخانان و تمایل غازانخان و به ویژه سلطان محمد
خدابنده به تشیع، و متعاقبا نقش نخبگان فرهنگی شیعه و حضور تصوف و عرفان شیعی در
آذربایجان، شیعیان امامیه توانستند حضوری فعال در عرصه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در
آذربایجان ایفا کنند که تداوم این روند، به رسمیت تشیع در آذربایجان در دوره صفویه انجامید.
خلاصه ماشینی:
در ایـن دوره بـا تشـکیل حکومـت ایلخانـان و تمایـل غازان خـان و به ویژه سـلطان محمد خدابنـده بـه تشـیع ، و متعاقبـا نقـش نخبـگان فرهنگی شـیعه و حضور تصـوف و عرفان شـیعی در آذربایجـان ، شـیعیان امامیـه توانسـتند حضـوری فعـال در عرصه اجتماعـی ، فرهنگی و سیاسـی در آذربایجـان ایفـا کنند کـه تداوم این روند، به رسـمیت تشـیع در آذربایجـان در دورٔە صفویه انجامید.
اهمیت این کتـاب در ایـن اسـت که با وجود انتشـار دو کتاب تاریخ تشـیع در آذربایجـان تألیف محمد رضائـی (١٣٨٥) و کتـاب تاریـخ تشـیع در آذربایجـان از ایلخانـان تا رسـمیت یافتن شـیعه در ایـران تألیـف مهـدی عبـادی (١٣٩٥)، در ایـن اثـر مشـاهده می شـود که نویسـندگان به صـورت جزئی تـر بـه بررسـی چگونگـی ورود اسـلام بـه آذربایجـان ، نقش صحابه شـیعه و طرفـداران اهل البیـت (ع ) در فتوحـات ایـن ناحیـه ، آذربایجـان در دوران خلافـت حضرت علـی (ع )، نقـش مهاجـرت قبایل عـرب در تشـیع آذربایجان ، اصحـاب آذربایجانـی ائمه (ع ) و نـوادگان ائمـه (ع ) در ایـن ناحیـه ، بررسـی سـیر تشـیع سیاسـی در آذربایجـان در دوران قبـل و بعـد از حملـه مغـولان ، بررسـی سـیر تشـیع اعتقـادی در آذربایجان و حضـور فرق گوناگـون تشـیع در این ناحیه ، عناصر شـیعی در هنر و باستان شناسـی منطقـه آذربایجان ، چگونگـی تعامـلات فرامنطقـه ای شـیعیان آذربایجـان و نقـش شـیعیان در دگرگونی هـای فرهنگـی آذربایجـان در ضمن بررسـی تاریخ فرهنگی و اجتماعی تشـیع ایـن ناحیه و بیان مؤلفه هـای گوناگـون آن هـا نظیر نقش نخبـگان فرهنگی شـیعه ، باورها، اعتقادات ، مراسـم و آداب و رسـوم شـیعیان آذربایجـان ، نظـام آمـوزش و پـرورش ، ادبیـات شـیعی ، نمادهـا، ارتباطـات اجتماعـی ، سـاختارها و نهادهـای اجتماعی شـیعیان ، سـبک زندگـی ، حرفه ها و مشـاغل شـیعیان و فضـای کالبـدی و سـاختار شـهری شـهرهای شیعه نشـین پرداخته اند.