چکیده:
نماد بهعنوان یکی از مهمترین انواع صورخیال، از دیرباز تا کنون مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده است. در شعر انتظار با توجه به فضای معنوی و روحانی آن از سویی و رویکرد انتقادی _ اجتماعی آن از سوی دیگر، نمادگرایی جایگاهی ویژه دارد. شعر انتظار شاخهای از شعر ولایی است و مضامینی چون انتظار فرج، اظهار ارادت و علاقه به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ویژگیهای منتظر واقعی و بیان کاستیها و نابهسامانیهای عصر حاضر را در برمیگیرد.
انقلاب اسلامی و جنگ هشت سالهی ایران و عراق از مهمترین حوادث تاثیرگذار بر شعر انتظار بوده است. علی معلم و علیرضا قزوه نیز بهعنوان دو شاعر مطرح در حوزهی شعر آیینی و ادبیات پایداری از این تاثیرپذیری برکنار نبودهاند. علاوه بر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مسائل روز ایران، انتقاد از جامعهی پیش از عصر ظهور و تلاش برای خودسازی به منظور درک دولت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف زمینهساز ورود نمادهای تازهای در شعر انتظار قزوه و معلم شده است.
در پژوهش حاضر به بررسی خاستگاه نمادها و نمادهای مرسوم و ابداعی در سرودههای این دو شاعر خواهیم پرداخت. مسئلهی اصلی پژوهش حاضر این است که معلم و قزوه از چه نمادهایی در شعر انتظار خود و در توصیف منجی بهره میگیرند و در نمادهای مورد استفادهی دو شاعر چه اشتراکاتی وجود دارد؟
The symbol، as one of the most important types of imagery، has been considered by poets and authors from ancient times until now. Symbolism has a special position in the waiting poetry، regarding its spiritual space on the one hand، and its social-critical approach on the other hand. The waiting poetry is a branch of guardianship (velayi) poetry، and included the themes such as waiting for the Hujjat، expressing devotion and love to Imam Mahdi (the Hujjat)، the features of real awaiting person، and the shortcomings and woes of the current age. The Islamic Revolution of Iran and the eight-year war of Iran and Iraq are the most important events affecting the waiting poems. Ali Moallem and Alireza Qazveh، as the two famous poets in ritual poetry and resistance literature، were not beyond these influences. As well and Islamic revolution and the eight year war، the current events of Iran، criticism of the pre-emergence society and the efforts for improving oneself to understand the government of Imam Mahdi prepared the field for entering new symbols in the waiting poetry of Qazveh and Moallem. In the present study we have discussed the origins of the symbols and the traditional and innovative symbols in the poems of these two poets.
خلاصه ماشینی:
"راغ و باغ نیز نمادهایی هستند برای ترسیم دنیای آرمانی پس از ظهور منجی: بیا به جهد مفری به راغ بگشاییم بیا به نقب، دری سوی باغ بگشاییم به جان دوست که ماییم بی خبر مانده نشسته اوست به دروازه منتظر مانده (معلم دامغانی، 1387: 21) خورشید در شعر انتظار، از جمله در سرودههای معلم و قزوه، نماد منجی و مهدی موعود ؟ع؟ است.
مدینه و بقیع هم یادآور دردها و رنجهای اهلبیت پیامبر اکرم( است: تو صد مدینه داغی، تو صد بقیع دردی یتیم میشود خاک، اگر که برنگردی (همو: 47) جمعه برای مسلمان بهعنوان روزی مقدس نماد انتظار و یادآور ظهور امام عصر( است از این رو در شعر انتظار قزوه بارها مورد توجه قرار گرفته است: این شنبه و آدینه، به تکرار، مرا کشت تا چند صبوری کنم ای جمعهی ناگاه (همو: 43) نام پیامبرانی چون نوح(، حضرت محمد(، مسیح، آدم، ایوب، یعقوب، موسی، ابراهیم و شخصیتهایی چون مقداد، مالک و میثم در شعر «باور کنیم سکه به نام محمد( است» از علی معلم دیده میشوند.
در شعر دیگری از قزوه طاووس نماد افراد دورو و بیصداقت است: کو قلمدان صداقت، کو مرکبدان درد حسن خود را مینمایانند این طاووسها (همو: 1390الف: 24) طوفان طوفان در شعر قزوه میتواند دو معنای نمادین متفاوت داشته باشد از سویی طوفان نمادی برای قیام و انقلاب امام عصر( است و از سویی دیگر به حوادث ایام ظهور اشاره دارد: کیست این طوفان که آسایش ندارد خنجرش جز هیاهوی قیامت نیست نام دیگرش (همو: 1393: 32) در منظومه از «خاک تا ماه»، شعر با دو جملهی «طوفانی در راه است/ و مردی میآید» آغاز شده و با همین دو جمله به پایان میرسد."