چکیده:
از مقولههای بسیار مهم و کاربردی که از دیر باز فقها را به کاوش واداشته مقوله خمس است. عمدهترین مناقشه حل نشده در فقه فریقین، برداشت از جمله «غنمتم» است. قدر مشترک بین این دو برداشت وجوب خمس در غنائم جنگی است، اما تفاوت مهم این است که اهل تسنن مدعی انحصار خمس به همان غنائم جنگی، ولی شیعه مدعی فرا غنیمتی بودن آن است. نیز اهل تسنن، تنها سهم ذویالقربی را برای بنیهاشم قرار میدهند، در حالی که شیعیان تمامی خمس را از آن خاندان نبوت و رسالت میدانند. اهمیت خمس اولا به عنوان یک فریضه دینی و ثانیا، تامین کننده عدالت از یک طرف و نیز اختلافات نطری در اینکه به چه درآمدهایی خمس تعلق میگیرد از سوی دیگر، ایجاب مینماید تا این مسئله بر اساس آیات مرتبط و نیز اخبار وارده در این باب، واکاوی شود.
خلاصه ماشینی:
"٤. ادله وجوب خمس در قرآن در بارٔە ادلۀ خمس در قرآن کریم به سه آیه اشاره شده است : و اعلموا أنما غنمتم من شی ء فأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل إن کنتم آمنتم بالله و ما أنزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کل شی ء قدیر (انفال : ۴۱)؛ ای مؤمنان بدانید هرگونه غنیمتی به دست میآورید خمس آن مال خدا و برای پیامبر و برای (امامان اهل بیت ) ذیالقربی و یتیمان و مسکینان و درمانده در راه است ، اگر شما به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل ، روز درگیری دو گروه (با ایمان و بیایمان در روز جنگ بدر) نازل کردیم ایمان آورده باشید، و خداوند بر هر چیزی قادر و توانا است .
اما مفسران اهل سنت در آغاز همان نظر علمای شیعه را پذیرفته و خمس را مخصوص غنائم جنگی ندانسته اند، لذا در ادامه و در هنگام فتوا بنا به دلایلی، از معنای عام واژه غنیمت چشم پوشیدند و آن را مختص به غنائم جنگی دانستند؛ و به طور کلی خمس را از گردونۀ یک واجب شرعی، که به خدا و رسول و ذیالقربی تعلق داشت خارج ساختند، و جز اموال عمومی بیت المال قرار دادند و در هر موردی که میخواستند به مصرف میرساندند، و آیۀ شریفۀ «و اعلموا أنما غنمتم من شی ء فأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی » را توجیه نمودند."