چکیده:
«ظن متآخم» به معنای اعتقادی راجح و سخت نزدیک به علم است که موجب اطمینان و سکون نفس می شود. این ظن با اسامی دیگری نیز در زبان فقیهان به کار رفته است؛ مانند ظن اطمینانی، ظن قوی، قطع عرفی، علم اطمینانی، علم عادی و عرفی. چنین ظنی از شمول آیات نهی کننده از عمل به ظن خارج است و حجیت آن ذاتی نیست؛ ولی با ادله ای همچون کتاب، سیره عقلا، حکم عقل و قیاس اولویت به اثبات رسیده است. برخی از اسباب حصول آن، اموری چون شیاع، اجماع، علم به اشیا و تواتر است. ظن متآخم به علم، در فقه و اصول کارایی فراوان دارد. برای نمونه، می توان از آن به منظور حجیت امور گوناگون بهره برد؛ چون خبر ثقه، تعارض اصل و ظاهر، طهارت حیوان مذکی، تشخیص قبله، مکان نمازگزار، اثبات عدالت شهود، تقلید در فروع دین و مسائل فراوان دیگر. همچنین در مسائل قضایی کارایی دارد
Presumption approximate to knowledge is the firm belief to the knowledge which leads to the certainty and calmness of the soul. This kind of presumption is mentioned under different titles such as certainty presumption، firm presumption، custom certainty، certainty knowledge، and common and custom knowledge by Islamic jurists and are being excluded from the verses of presumption. Albeit it does not enjoy a natural authority، it has been proven by the indications of the Book، the Intellectuals’ Conduct، the Wisdom، and the Priority Analogy. To obtain such a knowledge، some kinds of means and sources are as expansion، consensus، knowledge of the things، and successive transmission. Presumption approximate to knowledge has found different applications in jurisprudence. For instance، it could be used to prove authenticity of different cases such as sound tradition، the inner and outer contradiction، purely-slaughtered animal purity، knowing the Qiblah direction، the place of salat prayer، proving the witnesses’ justice، and emulating the branches of religion، as well as other cases such as judicial problems.
خلاصه ماشینی:
"برخی دیگر افزودهاند: «مراد از ظن اطمینانی، علمی است که موجب اطمینان نفس و موقعیت عادی حکم به صدق آن میشود و این همان علم عادی است که با خبر ثقۀ ضابط متحرز از کذب حاصل میشود و شارع در ثبوت احکام نزد مکلف، به نگاه اعتبار نگریسته است و عمل به اطمینان را چون با احتمال وقوع نقیض آن مواجه است، مثل ظن متآخم بر علم، شبیه به علم مینامند» (میرزای قمی، ۱۴۳۰، ۴/۴۸۳-۴۸۴)؛ بنابراین میتوان گفت: «ظن متآخم بهمعنای احتمال قوی و اعتقاد راجح بوده و زمانی که تقویت گردد، به علم نیز ختم میشود.
ادلۀ حجیت ظن متآخم به علم (اطمینان) باید توجه کرد که بحث از حجیت یا عدمحجیت اطمینان، مربوط به اصل و ذات اطمینان است، نه امر دیگری چون خبر و حسن ظاهر یا اطمینانی که قرینهای بر حجیت آن موجود است (ریاض، ۲۰۱۷، ش۷/۱۰۷)؛ برای همین، گاهی این اطمینان حجت نیست.
۹. محاربه اگر کسی بدون سلاح اقدام به محاربه کند، آیا مشمول مجازات تعیینشده برای محارب میشود یا نه؟ میتوان ادعا کرد که اطمینان فقهی وجود دارد که هرکسی با ابزارهایی مثل چوبدستی و عصا یا پرتاپ سنگ یا هر ابزار کشندۀ دیگری، راهزنی و راه را ناامن کند و عابران را بکشد یا اموالشان را بستاند، حکم مجازات او عین همین مجازات (حد محارب) است؛ زیرا با تصریح آیۀ مبارکه به اینکه موضوع حد مذکور، عبارت است از محاربه و ایجاد فساد در زمین، از نظر فقهی بسیار بعید است که در ترتب این مجازات، حمل آهن خصوصیتی داشته باشد (شاهرودی، ۱۴۱۹، ۲۹۷)."