چکیده:
احمد بن محمد بن خالد برقی از جمله چهره های شاخص امامیه در سده سوم است که بنابر نظر رجال شناسان امامی، به دلیل نقل از راویان ضعیف و اعتماد به روایات مرسل، توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری از قم اخراج شده و پس از گذشت زمان، به دلایل نامعلومی به قم بازگردانده شده است. این مقاله برای نخستین بار با بهره گیری از روش تاریخی- تحلیلی، علل اخراج و بازگشت احمد برقی به قم را مورد بازخوانی قرار داده است. با تکیه بر شواهد تاریخی آشکار شد که تعلق برقی به جریان فکری «ادب» و مخالفت احمد اشعری با رویکرد ادبگرایانه به احادیث، زمینه اخراج برقی از قم را فراهم آورد. مطالعه حاضر برای تبیین دلایل بازگشت برقی، توازن قدرتهای سه گانه ی علمی، سیاسی، اقتصادی در قم و نیز چالشهای میان آنان را بررسی کرد. این مطالعه نشان داد که وابستگی برقی به طیفِ علمیِ قدرتمندِ «ادب» در قم که یارای رقابت با طیف علمی اشعریان را داشت و نیز ظرفیتِ این طیف علمی بر برقراری روابط سازنده و راهبردی با مراکز قدرت و ثروت (امرا و تجار قم)، امکان بازگشت برقی به قم را فراهم آورد.
خلاصه ماشینی:
جریان فکری ادب و بازخوانی دلایل اخراج و بازگشت احمد برقی به قم 1 محمد حسن شیرزاد 2 محمد حسین شیرزاد 3 محسن نورایی دریافت : ١٣٩٥/١٢/١٠ پذیرش : ١٣٩٦/٠٣/٢٧ چکیده احمد بن محمد بن خالد برقی از جمله چهره های شاخص امامیه در سده سوم است که بنابر نظر رجال شناسان امامی، به دلیل نقل از راویان ضعیف و اعتماد به روایات مرسل ، توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری از قم اخراج شده و پس از گذشت زمان ، به دلایل نامعلومی به قم بازگردانده شده است .
بیتردید یکی از مهمترین دلایل این مسأله را میتوان در تألیف مجموعه «المحاسن » توسط او پی جست ٤؛ کتابی که تنها جامع روایی متقدم امامیه تا پیش از الکافی بوده که تنها، مقدمه و بخشی از آن به نسل های پسین انتقال یافته است (برای مشاهده مقدمه المحاسن ، ر.
در ادامه باید از عمرو بن بحر معروف به جاحظ (١٦٠-٢٥٥ق ) یاد کرد که ضمن اشتغال در دیوان های حکومتی (بروکلمان ، بیتا، ج ٣، ص ١٠٦)، به دلیل ضرورت تسلط دیوان سالاران بر فنون نویسندگی و سخنوری، به تألیف کتاب «البیان و التبیین » همت گمارد؛ کتابی که زمینه شکوفایی ادب زبان شناختی را فراهم آورده و به اعتقاد ابن خلدون ، یکی از اصول اربعه ی فن دبیری محسوب میشده است (ابن خلدون ، ١٩٨٨، ص ٧٦٣).
جایگاه جریان فکری «ادب » در میان طیف های علمی قم ریاست علمی قم برای سه نسل متوالی در اختیار خاندان اشعری و به طور مشخص ، محمد بن عیسی اشعری، پسر وی احمد و سپس سعد بن عبدالله اشعری بوده است (پاکتچی، ١٣٩١، ص ١٣٢).