چکیده:
ازمهم ترین مباحث مطرح در اصول و مبانی تفسیری مفسران، حجیت روایات تفسیری در بیان مقصود الهی از آیات قرآن است. برخی از اصولیان و مفسران، مانند علامه طباطبائی، مفسر بزرگ معاصر امامیه، معتقدند روایات تفسیری ذیل آیات غیرفقهی حجت و معتبر نیستند. دلیل ایشان نیز بی اعتباری ظن در مباحث غیرعملی است، به گونه ای که نمی توان از خبر واحدی که قرینه ای بر اعتبار به همراه ندارد، در تفسیر آیات غیرفقهی بهره جست و اگر هم در حوزه های فقهی از اخبار آحاد استفاده می شود، از ناچاری برای لزوم عمل کردن در احکام است. اما چنین ضرورتی در باب غیرفقه وجود ندارد و آنجا فقط باید به قطع رسید و اخبار آحاد مایه قطع و یقین نیستند. در مقابل، مشهور موافقان حجیت روایات تفسیری، به بنای عقلا و فرق نگذاشتند بین فقه و غیرفقه در اعتبار دادن به خبر واحد تمسک می جویند. نبود اثر شرعی برای خبر واحد در حوزه غیرفقه از دیگر اشکالاتی است که علامه طباطیائی بر حجیت روایات تفسیری وارد می داند که در پاسخ، می توان به وجود اثر شرعی در کاشفیت خبر از واقع و یا اثرات تکوینی برای آن استناد نمود. بر این اساس، منبع عظیم روایات غیرفقهی سهم موثری در فرآیند تفسیر خواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
دلیل ایشان نیز بیاعتباری ظن در مباحث غیرعملی است، به گونهای که نمیتوان از خبر واحدی که قرینهای بر اعتبار به همراه ندارد، در تفسیر آیات غیرفقهی بهره جست و اگر هم در حوزههای فقهی از اخبار آحاد استفاده میشود، از ناچاری برای لزوم عمل کردن در احکام است.
علامه طباطبائی در برخی موارد به دلیل حجیت نداشتن خبر واحد در حوزة غیر احکام اشاره کردهاست؛ مثلا در یک جا علت نداشتن حجیت روایات تفسیری را بنای عقلا میداند: «بنای ما بر این نیست که در غیر احکام فرعیه بر این گونه اخبار اعتماد کنیم و این نه ما تنهاییم، بلکه اصولا همة عقلا بنایشان بر این است و اگر در همة طوایف بشری تفحص کنیم، خواهیم یافت که همة آنها بنایشان بر این است که جز در محاورات روزمرة خود به اخبار آحاد اعتماد نکنند» (همان، ج 6: 83).
یادآوری این نکته لازم است که با آنکه بسیاری از محققان عرصة تفسیر و اصول فقه اعتبار روایات تفسیری را به چالش کشیدهاند، این سخن که «به هر حال، از روز نخست تاکنون، بزرگان اسلام نسبت به خبر واحد ثقه با دید اعتبار نگریستهاند و در تمام زمینهها مورد استفاده بودهاست» (معرفت، 1380: 146).
نتیجهگیری چنانکه ملاحظه شد، علامه طباطبائی(ره) روایات تفسیری را ذیل آیات غیرفقهی حجت و معتبر نمیداند و دو دلیل عمده برای آن ارائه دادهاست: یکی بیاعتباری ظن در مباحث غیرعملی است؛ به گونهای که نمیتوان از خبر واحدی که قرینهای بر اعتبار به همراه ندارد، در تفسیر آیات غیرفقهی بهره جست و اگر هم در حوزههای فقهی از اخبار آحاد استفاده میشود، از روی ناچاری برای لزوم عمل کردن در احکام است.