چکیده:
در این مقاله سعی شده به مراتب سلوک عرفان اسلامی با تأکید ویژه بر اسماء الهی نگاه شود. به این معنا که با توجه به اسماء به شناسایی و تبیین مراتبی چند از سلوک پرداخته میشود. برای این کار ابتدا مراتب مرادف و همسویی را که عرفا در طول قرون ذکر کردهاند در کنار هم نهاده و سپس به اسماء مشترکی رسیدیم که گاه آشکارا و گاه به طور ضمنی بیان شده بودند. به عبارت روشنتر، با تکیه بر باور تأثیر و تأثر اسماء بر هم و به ویژه نقش اسماء و صفات سبعه در مراتب تجلی در پی آنیم که مراتب تعلق و تحقق و تخلّق به اسماء الهی یا همان مرتبههای سلوکی توصیف کنیم؛ چرا که به باور عرفا اسماء الهی کلیدهای سلوک عرفانی هستند که میتوان با تخلّق به آنها قفل بسته دروازههای وادی سلوک پارسایانه را یک به یک گشود.
خلاصه ماشینی:
قشیری در شرح اسماء خود فصلی دارد به نام «من عرف اسم ربه نسی اسم نفسه » و این همان است که ما در این جا به دنبالش هستیم یعنی با شناخت اسماء الهی به مراتب سلوک وارد شدن .
همین ذو مراتب بودن معرفت اسماء و اسماء دیگری که تحت فرمان این وجودهای متبرک هستند، منجر به مراتبی بودن سلوک الی الله نیز شده ؛ ابن عربی میگوید ربط وجودی عام یا خاص انسان ها با اسم الهی، نوعی نسبت سالک با اسماء 1 است .
ابن عربی، محی الدین ، کشف المعنی عن سر اسماء الله الحسنی، به کوشش علی زمانی قمشه ای، تصحیح متن عربی الخطاوی، قم ، مطبوعات دینی، ١٣٨٣ش ، صص ١٦-١٧؛ قونوی، صدر الدین ، کتاب فکوک یا کلید اسرار فصوص الحکم ، به کوشش محمد جوادی، انتشارات مولی، ١٣٨٥ش ، ص ٣١٠.
حال چه عبادتی است که قرب آور است و چه قربی است که مد نظر عرفا میباشد؟ ابن عربی میگوید: از آنجا که ربط وجودی عام و خاص انسان ها با اسم ، نوعی نسبت سالک با اسماء حق است ، این را «تعلق » نام گذاری میکنیم ولی «تحقق » به صفات یعنی رسیدن به معنای کمالی که به واسطه آن معنا، حق تعالی به این اسم خوانده میشود، یا همان جنبه وجودی این اسم یا صفت در حق تعالی و تخلق عبارتند از آثار و احوال و شیوة وصف به مظهریت اسم خاص در انسان هایی که مظهر یا عبد آن اسم شده اند، تا از آن لحاظ خویش را به صفات الهی نزدیک نمایند.
این اسماء بیشتر از آیات ابتدایی هرباب از منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری به دست آمده است که با شرح آنها از سوی ابن عربی همراه شده است به علاوه نمودار ضمیمه صفحه ٧٩ رسائل توحیدی علامه طباطبایی در جهت حیطه اسماء الهی مد نظر قرار گرفته است .