چکیده:
معماری صخرهای فضای ساختهشده بهوسیلة حفاری در بدنههای طبیعی کوه و در بستر زمین بدون استفاده از مصالح ساختمانی است که در نقاط مختلف کشور در طی قرون متمادی بهصورت بومی شکل گرفته است. دامنة کوه آتشفشانی سهند در استان آذربایجان شرقی یکی از مناطق مستعد برای اینگونه معماری است که این تحقیق با هدف شناسایی، معرفی و گونهشناسی آن انجام گرفته است. در کنار مطالعات اسناد، از روش میدانی جهت ثبت و ضبط و توضیح وضعیت کنونی، و از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای شناخت الگوی توزیع معماری صخرهای دامنة کوه سهند استفاده گردید. نتایج بررسیهای انجامشده حاکی از شناسایی تعداد 113 نمونة معماری صخرهای در دامنة سهند است که در محدودة شهرستانهای استان آذربایجان شرقی (تبریز، آذرشهر، عجبشیر، بناب، مراغه، هشترود و بستانآباد) به انجام رسیده است. معماریهای صخرهای فوق از منظر ریختشناسی در قالبهای سطحی، زیرسطحی و ترکیبی (همراه با مداخلات جدید) قابل دستهبندی هستند. همچنین از لحاظ گونهشناسی و تقسیمبندی کاربری دارای استفادههای مختلفی است، از جمله: الف) معماری مسکونی و استقراری، ب) معماری آیینی و مذهبی، ج) معماری استحفاظی، د) معماری در قالب ابنیة عمومی و عامالمنفعه، ه) بناهای متفرقه. هماکنون بسیاری از این آثار دچار ویرانی شده و کاربری اولیه خود را از دست دادهاند و یا دچار تغییر کاربردی گردیدهاند.
خلاصه ماشینی:
طبقه بندی و تحلیل کاربردی معماری صخره ای در دامنۀ کوه آتش فشانی سهند در شمال غرب ایران مهدی رازانی ١* دانشجوی دکتری دانشگاه هنر اصفهان سید محمدامین امامی دانشیار دانشگاه هنر اصفهان علیرضا باغبانان دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان تاریخ دریافت مقاله : ٩٥/٨/٢٤؛ تاریخ پذیرش مقاله :٩٥/١٢/٢٠ چکیده معماری صخره ای فضای ساخته شده به وسیلۀ حفاری در بدنه های طبیعی کوه و در بستر زمین بدون استفاده از مصالح ساختمانی است که در نقاط مختلف کشور در طی قرون متمادی به صورت بومی شکل گرفته است .
ش معماری صخره ای سهند با تمرکز بر روستاهای کندوان و حیله ور مورد توجه قرار گرفته است ، اما جای بسی تأمل است که تعداد بسیار زیادی از منابع درباره این معماری صخره ای بومی تنها مختص به روستای کندوان بوده است و از دیگر ابنیه و سازه های صخره ای دامنۀ سهند، جز پرونده ثبتی و برخی گزارش های ثبت باستان شناسی، انتشارات قابل توجهی در دسترس نیست .
محققان پیشینۀ معماری صخره ای این ناحیه را عمدتا بر اساس سبک شناسی نمونۀ گوردخمه های مانایی و اورارتویی موجود در ترکیه (٢٠١١ ,Konyar) و شمال غرب ایران (کارگر، ١٣٦٨؛ & Pecorella ;٢١٣ :١٩٧٩ Kroll &Kleiss ;٣٣ :١٩٧٣ Kleiss ٢٢٦-٢٢٥ :١٩٨٤ Salvini) مربوط به هزاره اول ق .
در واقع میتوان گفت محل اصلی معماری صخره ای منطقه همین دره های موجود و لایۀ وسیع توف آتش فشانی گسترده شده در دامنۀ کوهستان سهند است که روستاها، آبادیها و استقرارهای این منطقه را در خود جای داده اند (معین وزیری و امین سبحانی، ١٣٥٦).