چکیده:
تاویل از جمله علوم مهم در فهم معنای باطنی آیات قرآن و احادیث است. ازجمله عارفانی که به این موضوع توجه ویژه نشان داده، جامی است. تاویلات جامی از آیات قرآن و احادث نبوی، بسیار قابل توجه است. وی در توضیح معانی باطنی آیات و روایات از ژرف ترین اندیشه های عرفان نظری، سود برده است. نمود این مسئله در تاویلات قرآنی او شامل: تاویل جنت به ذات، ارض به حقایق اعیان، سماوات به اسما و صفات و نجم به انوار منعکسه از حقیقت محمدی است. وفور اصطلاحات مربوط به عرفان نظری، نشان دهنده تسلط جامی بر این علم ژرف و عمیق است.
جامی در تاویل احادیث نبوی نیز از خود نبوغ و ابتکاری ویژه نشان داده است. در پژوهش حاضر، همه آثار منظوم و منثور جامی مورد بررسی قرار گرفته و پس از احصا و بررسی دقیق تاویلات عرفانی او- با رویکردی ویژه به عرفان نظری- به مقایسه و سنجش تاویل های قرآنی او با چند تفسیر مهم عرفانی پیش از جامی و همچنین مقایسه تاویلات او از احادیث نبوی با چند متن مهم عرفانی ادبیات فارسی پرداخته شده است. سپس تشابهات و تفاوت های این متون بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
او نیز همچون سایر بزرگان ادبیات عرفانی، در آثار فراوان خود، به گونه های مختلف به تأویل و تفسیر عرفانی آیات قرآنی و احادیث نبوی پرداخته و تفاسیر عرفانی قابل توجه و بدیعی از آن ها عرضه کرده که به نوبۀ خود بسیار ارزشمند و چشمگیر هستند.
٢ تأویل مبحث تأویل سابقه ای طولانی در تمدن بشری دارد به طوریکه از یونان باستان (ساروخانی، ١٣٧٠: ٩٠٨) تا تمدن هایی که براساس ادیان شکل گرفته اند، همچون پیروان آیین یهود و مسیحیان ، این موضوع مورد توجه واقع شده (قاسم پور، ١٣٨١: ٦٠ - ٣٢) و حتی در روزگار معاصر نیز به عنوان یکی از مسائل مهم علوم انسانی مورد تأکید فیلسوفان و متفکران قرار گرفته و نظریات گوناگونی در مورد آن مطرح میشود (احمدی، ١٣٨٦: ٤٩٧).
قشیری در لطائف الاشارات «باء» بسم الله را حرف تضمین دانسته و میگوید: «الباء فی بسم الله حرف التضمین : أ̏e بالله ظهرت الحادثات و به وجدت المخلوقات »،۳ (قشیری، بی تا، ج ١، ٤٤) میبدی در کشف الاسرار، باء بسم الله را اشاره به «بهاء احدیت » دانسته و سپس هر یک از حروف «بسم » را مربوط به گروهی خاص در نظر گرفته و چنین می گوید: «باء بر او بر بندگان او، سین سر او با دوستان او، میم منت او بر مشتاقان او» (میبدی، ١٣٧١، ج ١، ٥) در تفسیر ابن عربی نیز منظور از باء بسم الله «عقل اول » دانسته شده که نخستین آفریده است و به اعتقاد وی موجودات دیگر از این باء پدید آمده اند.