چکیده:
حمله مغول و چهار دهه نابسامانی پس از آن، حیات علمی و فرهنگی ایران را تحت تاثیر قرار داد، اما شکل
گیری حکومت ایلخانی همچنان که در امور سیاسی و اقتصادی تمرکز و نظم و امنیت نسبی بوجود آورد؛ بر
جوانب مختلف حیات فرهنگی ایران نیز تاثیر مثبت گذاشت. ایلخانان در پرتو نیازها و ضرورت های سیاسی
- اقتصادی و همین طور ملاحظات روان شناختی خاصی که در عرصه های سیاست داخلی و خارجی با آن
مواجه شدند، اداره امور قلمرو خویش را به دولتمردان و بزرگان ایرانی سپردند و همین مهم زمینه های
عنایت به حیات فرهنگی این عصر را فراهم آورد. در پرتو عملکرد شخصیت های بزرگی همچون خواجه
نصیر الدین طوسی، خاندان جوینی، خاندان رشیدی و دیگر شخصیت های اثر گذار این عصر، فرهنگ و
ادب ایرانی تا حدودی احیا شد و مراکز آموزشی این عهد کارکردهای فرهنگی قابل توجهی به انجام
رساندند. در این بین مدارس طبق سنت همیشگی امر آموزش در ایران، بیشتر مورد اعتنا بودند
وکارکردهای آموزشی آنها نیز از سایر مراکز بیشتر بود. با اهتمام به شرایط مساعد حاکم بر عهد ایلخانان،
مقاله ی حاضر، جایگاه مدارس را در حیات فرهنگی این عصر بررسی می کند.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه تهاجم مغول و مصائبی که در بلاد اسلامی بروز کرد فرهنگ اسلامی به مدت نسبتا طولانی از رسمیت افتاد و از نفوذ علمای دینی کاسته شد علی الخصوص بر اثر ویرانی شهرهای ماوراءالنهر و خراسان و عراق عده فراوانی از مدارس که مرکز تعلیم و تعلم زبان و ادب عربی بوده با همه متعلمان خود نابود گردید اما با تشکیل حکومت ایلخانان، و این که مغولان و قبایل دیگری که همراه آنان آمده بودند هیچ یک قدرت اداره امور دیوانی و اداری ممالک تابعه خود و سرزمینهای پهناور ایلخانی را نداشتند و مجبور بودند که از خاندان های مستوفیان ایرانی برای اداره امور مختلف مملکتی استفاده کنند.
(قزوینی، 1363، 235) رویکرد مسلمانی در اداره جامعه و حکومت به کار گرفته شد اما از زمان غازان امور ماهیت کاملا اسلامی پیدا کرد اسلام آوردن ایلخانان ایران و تمایل غازان خان و اولجایتو به مذهب شیعه در تعدیل اجحاف و خشونت مغول و حمایت از نقشه های علمی و عمرانی وزرای ایرانی ایلخانان نظیر خواجه رشیدالدین محمد و خواجه غیاث الدین محمد تأثیر کلی داشت و از برکت مسلمانی غازان خان و اولجایتو و سلطان ابوسعید تربیت علما مجتمع در دارالعلمهای اربعه (حوزه های علمی رصدخانه مراغه: ربع رشیدی، شام غازان « شنب غازان » و سلطانیه ) و تأسیس خانقاهها و مدارس و مساجد و حوزه های علمی و دارالسیاده ها در اکناف ممالک اسلامی و تخصیص موقوفات عظیم و بی حساب به بنیادهای خیر و توفیقات شگرف و بی نظیر در زمینه تشویق و ترویج دانش و فرهنگ و تأمین آسایش و فراغ خاطر علما و ترفیه آنان میسر گشت."