چکیده:
در رویکردهای زایشی به دستور زبان و از جمله در برنامه کمینهگرا، آن اندازه که به جملات پرسشی و پرسشواژهها پرداخته شده، از ساختهای تعجبیکه با یک تعجبواژه ساخته میشوند، سخن به میان نیامده است. بر این اساس، مقاله حاضر از منظری کمینهگرا به بررسی آن دسته از ساختهای تعجبی زبان فارسی میپردازد که صرفا با تعجبواژه «چه» ساخته میشوند، و در این روند، میکوشد تا نقش دستوری و جایگاه نحوی عنصر تعجبی «چه» را تبیین کند. در بررسی این دسته از جملات، نخست ساختهای تعجبی کیفی و کمی از هم بازشناخته میشوند و بر نقش دوگانه عنصر تعجبی «چه» در این ساختها تاکید میشود. استدلالهای نحوی و شواهد تجربی نشان میدهند که در الگوی نخست تعجبواژه «چه» در هسته گروه معرف مینشیند و از جنس معرفهایی چون حروف تعریف و اشاریها است. در الگوی دوم، همین عنصر، با معنای تعجبی «چقدر»، در نقش یک قید مقدار یا کمیتنما ظاهر میشود و بر کمیت وابسته خود تاکید میورزد. در ادامه، ضمن اشاره به حرکت اختیاری ساختهای تعجبی، انگیزه حرکت و جایگاه فرود آنها بر پایه آموزههای نظری و دادههای زبانی تبیین میشود و در این میان، نشان داده میشود که برخلاف حرکت اجباری تعجبیهای زبان انگلیسی، این سازهها در فارسی به مشخصگر گروه متممساز جابهجا نمیشوند، بلکه میتوانند به انگیزه یافتن خوانش نشاندار، به مشخصگر یک گروه تاکید ارتقا یابند.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس ، مقالۀ حاضـر از منظـری کمینـه گـرا بـه بررسـی آن دسـته از ساخت های تعجبی زبان فارسی میپردازد کـه صـرفا بـا تعجـب واژٔە «چـه » ساخته میشوند، و در این روند، مـیکوشـد تـا نقـش دسـتوری و جایگـاه نحوی عنصر تعجبی «چه » را تبیین کند.
پیش از ایـن ، دستورنویسـان و زبـان شناسـان ایرانـی (از جملـه خـانلری (١٣٥١)؛ شـفایی (١٣٦٣)؛ وحیـدیان کامیـار و عمرانـی (١٣٨٢)؛ تـاج آبـادی ، گلفـام و بختیـاری (١٣٩١)) و غیرایرانی (مانند الیوت ٢ (١٩٧٤)؛ گریمشـا٣ (١٩٧٩)؛ زانـوتینی ٤ و پـورتنر٥ (٢٠٠٣)؛ اونـو و 6 فـوجی ٧ (٢٠٠٦)؛ ردفـورد٨ (٢٠٠٩)؛ برنـدنر١ (٢٠١٠)؛ نـوون ٢ و چرنیلووسـکایا٣ (٢٠١٣)؛ و 1 exclamative construction 2 Elliot 3 Grimshaw 4 Zanuttini 5 Portner 6 Ono 7 Fujii 8 Radford دیگران ) به ساخت های تعجبی پرداخته انـد.
در دو جملـۀ 1 Brandner 2 Nouwen 1 exclamative construction 3 Chernilovskaya 2 Elliot 34 ZGarinmutsthinaiw ٤ در برخی از قالب های منجمدشده که نادرند و غالبا معنای اصطلاحی یافته اند، گروه اسمی می تواند بـدون «-ی » نکـره 56 Portner بیاید؛ مانند: «چه حرف ها میزنی!» گواین که در همین ساخت نیـز حضـور «-ی » نکـره مجـاز اسـت : «چـه حـرف هـایی میزنی!» (١.
در بخش سوم کـه خـود در سـه زیـربخش تنظیم شده است ، ابتدا برپایۀ شواهد نحوی ، میان ساخت های تعجبی کیفـی و کمـی و نقـش دوگانۀ تعجب واژٔە «چه » تمایز قائل می شـویم ؛ آن گـاه دربـارٔە مقولـۀ گروهـی سـاخت هـای تعجبی بحث می کنیم و نشان می دهیم که در الگوی تعجبی کیفی [«چـه » + گـروه اسـمی ]، عنصر تعجبی در هستۀ گروه معرف ١ می نشیند.