چکیده:
مسئلة تعدد ادیان و پرسشهای ذیل آن، ازجمله پرسشهای حقانیت و نجات، حائز اهمیت دینشناسانة فراوانی هستند. در میان پاسخهای متعددی که به این مسئله داده شده است یکی از تقریرهای شمولگرایانهای که با بهرهگیری از تعالیم فلسفة صدرایی و به طور خاص تمایز تشکیکی به نحو مجمل توسط برخی محققان مسلمان شکل گرفته است نوعی پاسخی است که میتوان آن را شمولگرایی تشکیکی بودن حقانیت نامید. مقالة حاضر[i] با بررسی توصیفی-تحلیلی این تقریر شمولگرایی و با بهرهگیری از تعالیم فلسفة صدرایی و نظریة تشکیک به پرسشگری پیرامون این تقریر پرداخته و این شمولگرایی که ادیان متعدد موجود را در سلسلة تشکیکی حقانیت قرار میدهد مورد واکاوی قرار میدهد. مطابق این تقریر تمایز بین ادیان موجود تمایز تشکیکی است و خصوصیات یک سلسلة تشکیکی ازجمله مشتمل بودن بر نوعی از ترکیب از وجدان و فقدان، شمول مراتب بالاتر بر کمالات مراتب پایینتر، حمل حقیقه و رقیقة مراتب بر یکدیگر و غیره بر آن حاکم است درنتیجه هرچه یک دین در مرتبة بالاتری از سلسلهمراتب تشکیکی حقانیت باشد از عقاید حقة بیشتری برخوردار است و از نوعی شمول تشکیکی نسبت به مراتب پایینتر برخوردار است.
خلاصه ماشینی:
"درواقع، هرچند دیدگاه برخی از محققانی که به عنوان بیان نوعی شمولگرایی تشکیکی بودن حقانیت، در مقالة حاضر آمده است بیشتر کلامی، دروندینی و همراه با مدافعهگرایی دینی است بااینحال مؤلف خود در بحث شمولگرایی دینی رویکردی عقلی، فلسفی و بروندینی دارد و با اتکا بر گرایش فلسفة دینی صرفا ارائة یک نظریة معین برای تبیین کثرت موجود ادیان در قلمرو حقانیت را وجه نظر خود قرار داده است.
محققان گوناگون، مباحث فراوانی در باب دلالت آیات قرآنی بر رویکردهای مختلف بحث تعدد ادیان ارائه کردهاند (اسلامی، 1388؛ و قراملکی، 1389) اما همانگونه که محقق در طرح پژوهشی خود، که ذکر آن در ابتدای مقاله رفت، نشان داده است قرآن کریم در ذیل آیات متعدد با نقد صریح انحصارگرایی دینی (بقره: 79-82؛ و مائده: 77)، بیان معنای اسلام و شمول آن بر غیرمسلمانان (بقره: 130-136؛ و نساء: 122-125)، اشاره به نجاتپذیری و هدایتیافتگی برخی از پیروان سایر ادیان (بقره: 62؛ و آلعمران: 113-115 و 199)، دعوت به دین اسلام در عین تصدیق حقایق غیرتحریفی ادیان گذشته (بقره: 120-121؛ و آلعمران: 110)، پذیرش حقانیت و اعتبار نسبی سایر ادیان (بقره: 148 و 177؛ مائده: 48؛ و هود: 117-119) و غیره نگرشی کاملا شمولگرایانه نسبت به تعدد و تنوع ادیان ارائه میدهد.
4. بیان شمولگرایی تشکیکی بودن حقانیت الگویی که شمولگرایی تشکیکی بودن حقانیت برای فهم حقانیت ادیان ارائه میدهد بر اساس تمایز تشکیکی شکل گرفته و محور آن این تمایز است به همین جهت برای فهم این تقریر از شمولگرایی در ابتدا مفهوم تشکیک و تمایز تشکیکی با اتکا بر تعالیم فلسفة صدرایی به طور مختصر توضیح داده شده و سپس با بهرهگیری از تشکیک، شمولگرایی تشکیکی بودن حقانیت به عنوان تقریری توانمند از مسئلة تعدد ادیان مورد بحث و واکاوی قرار میگیرد."