چکیده:
قواعد و تناسبات در اعداد، هندسه و موسیقی، از دیرباز مورد توجه محققان بوده است. استخراج و تطبیق برخی از این قواعد، تناسبات و بررسی آنها با معماری بناهای فاخر، از موضوعات پیچیده و همهجانبهی درخور توجه میباشند. از اینرو میتوان در بررسی میان موسیقی و ریاضی، اقدام به تعریف معیارهایی مشخص نمود. معیارهایی که امکان تطبیق آنها با معماری مورد سوال و کنکاش است. هدف این نوشتار یافتن رابطهی بین «موسیقی و ریاضیات»، «معماری و موسیقی» و «معماری و ریاضیات»، و تعیین مرزبندی و نقاط مشترک میان این علوم است تا از این طریق به الگویی هندسی در جلوخان مسجد شیخلطفالله، و نمود این رابطهها میان آسمانهی گنبدخانه این مسجد با موسیقی دست یافت. برای تحقـــق هدف مذکور، روابط بین معمــــاری و موسیقـــی و معمـــاری و ریاضیــــات، جهت تطبیق در قالب یک مفهوم به عنوان موسیقــی – ریاضـــی، تحلیل شده که متغیرهایی نظیر تعادل، توازن و تقارن، تزئینات و تناسبات، احساس شنیداری، فلسفهی اعداد، تناسبات عددی، هندسهی ترسیمی و روابط عددی، از عوامل موثر در آن هستند. این تحقیق از نوع پژوهشهای نظری میباشد که بخش مبانی نظری آن با روش تفسیری تاریخی انجام شده و در مطالعهی موردی که بر معماری جلوخان و آسمانهی گنبدخانه مسجد شیخلطفالله، صورت میگیرد؛ از استدلال منطقی استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان میدهد: اکثر نقاط هندسی جلوخان از نقاط شروع تا پایان، خطوط اصلی، خطوط تقارنها، خطوط طاقها، خطوط مقرنسها و بسیاری از جزئیات جلوخان مسجد بر الگوی پیشفرض منطبق است. الگویی که با استفاده از تشابه دستگاه شور سل، در مدولی تلفیقی از ریاضیات و موسیقی شکل گرفته است و هارمونی زیبای این دستگاه ایرانی در جلوخان مسجد و جدارههای میدان نقش جهان نیز دیده میشود. همچنین هارمونی دستگاه شور در تزئینات اوجگیرانه آسمانه مسجد نیز دیده میشود و این تزئینات هارمونیک، گواهی از زیرترشدن نتهای موسیقی و یا بهعبارتی، بیشتر شدن فرکانس نتها در دستگاه شور نیز میباشند.