چکیده:
فسطاط نخستین پایتخت اسلامی مصر است که در فاصله سال های 17 تا 20 هجری در
کنار باب الیون (بابلیون) با افراشته شدن چادرهای نظامیان فاتح مصر بنا نهاده شد. این کهن شهر
اسلامی که ماهیت نظامی آن تا سالیان متمادی بر ساختارهای شهری اش سایه افکنده بود، ب ه عنوان
نخستین شهر اسلامی مصر مقر دارالحکومه و دارالاماره امرای مسلمان شد. تعجیل در انتخاب محل
ساخت شهر و نیز ناآشنایی فاتحان مسلمان با فنون شهرسازی موجب شد تا فسطاط نتوا ند به عنوان
- شهری پایدار در تاریخ مصر مطرح شود، زیرا پس از ساخت قاهره معزیه در فاصله سا ل ها ی 358
362 ق. به سرعت در شکوه آن مستحیل شد و به صورت یکی از محلات قدیم مصر در کنار پایتخت
نوبنیاد فاطمیان به حیات خود ادامه داد. اینکه چرا فسطاط نتوانست در برابر قاهره معزیه موقعیت
شهری خود را حفظ نماید به عوامل متعددی بسته است، اما عوامل ناکارآمدی زیست محیطی و عدم
اتقان فضای کالبدی یا ساختار شهری آن موضوعی است که از حیطه پژوهش های متاخر بازمانده
است. آنچه مقرر است این پژوهش متکی بر روش توصیفی با گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی
با روش تحلیلی استنتاجی به یافتن پاسخ آن نائل آید، طرح پرسش اصلی این است که علل
تفاوت های زیست محیطی دو شهر فسطاط و قاهره معزیه به عنوان دو پایتخت همجوار در چیست؟
دستاورد پژوهش نشان داد که علت تفاوت های زیست محیطی و بدی اقلیم و آ بوهوای نامناسب و
بیماری خیز فسطاط در موقعیت جغرافیایی و فضای کالبدی نامناسب آن ناشی از برخی عوامل ثابت و
متغیر بوده است که در نهایت به مانایی قاهره پایتخت خلافت شیعی فاطمیان و به تزلزل و ناکارآمدی
فسطاط ب هعنوان شهری دائمی و مستحیل شدن آن در جغرافیای کلانشهر قاهره انجامید.
خلاصه ماشینی:
"٢ علاوه بر مشکلات فوق ، با توجه به توضیحات مقریزی از ایجاد تغییراتی چون افـزایش قابـل توجـه رطوبـت و بخار هوا در هنگام طغیان آب رود نیل ،٣ می توان چنین نتیجه گرفت که این پدیـده بـه طـور طبیعی به افزایش میزان رطوبت هوای شهر فسـطاط کـه در سـاحل نیـل بنـا شـده بـود نیـز می انجامید و می تواند از جمله دلایل اشاره مورخان به افـزایش میـزان گرمـا و بخـار هـوای فسطاط نسبت به قاهره در فصل تابستان به شمار رود.
بـرخلاف فسـطاط کـه بـه لحـاظ زیست محیطی و کالبدی معضلات آب وهوایی فراوان داشت و این مسئله را می توان با دلایلـی چون عدم تصمیم اعراب فاتح برای اسکان دائمی در این شهر در ابتـدای فـتح مصـر و اسـتفاده موقت از آن به عنوان اردوگاه نظامی و تصمیم آنان مبنی بر اسکان در شهری چون اسـکندریه و سپس بازگشت به بابلیون در پی تبعیت از دستور خلیفـه دوم و اسـتقرار هریـک از قبایـل حول خیمه عمروعاص در مکان هایی که در هنگام فتح بابلیون بار و بنه خود را در آن نهـاده بوده و در آن مستقر شده بودند توجیه نمود که در نهایت به اتصال ساختمان ها به یکـدیگر و پدیدآمدن تعجیلی و بی برنامه شهری به نام فسطاط منجر گردید."