چکیده:
در پژوهش حاضر به بررسی زبانشناختی و کارکردی ایزد رشن در دین زرتشتی پرداخته شده است. رشن یا رشنو یکی از ایزدان زرتشتی است که در متون فارسی میانه نقش برجستهای به عنوان یکی از سه ایزد داوری روان بر عهده دارد. رشنو در نوشتههای پارسی میانه به صورت «رشن» با صفت «راست» آمده است. در این مقاله ابتدا اشتقاق ریشهشناختی رشنو مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به کارکردهای گوناگون این ایزد و سایر ایزدان همکار او در اوستا و متون فارسی میانه اشاره شده است. برای ارائه تصویری جامعتر از این ایزد به کارکردهای مشابه با رشن در سنت ودایی و عیلامی/ایلامی نیز توجه شده و در پایان به نمونههایی از کاربرد نام این ایزد در ادبیات فارسی اشاره شده است.
In this study, the linguistic derivation and functional role of Rashn deity in Zoroastrian religion is investigated. Rashn or Rashnu is a Zoroastrian deity which has a prominent role in Zoroastrian religion as god of justice and divine Judge. According to Middle Persian texts, Rashnu has judicial duties as a member of the spiritual court which judges the soul of the dead. In this paper, Rashnu etymological derivation is studied first and then his various functions in ancient (e.g. Old Avestan and New Avestan), and Middle Persian texts is mentioned. Finally, his similar functions in Vedic and Elamite tradition are also discussed.
خلاصه ماشینی:
گلدمن با اشاره به متنهای اوستایی به زبان سانسکریت بر این باور است که نام ایزد رشن در متون مذکور بهصورت raśna- آمده که به satyapati بهمعنی خدای راستی تفسیر شده است (Goldman 2015: 24).
در اوستای متأخر، نام ایزد رشن درکنار دیگر ایزدان بارها تکرار شده است و یشت دوازدهم اوستا نیز به او اختصاص دارد.
نام این ایزد در نوشتههای فارسی میانه بهصورت rašn با صفت rāst آمده است که نقش برجستهای بهعنوان یکی از سه ایزد داوری روان برعهده دارد.
در اوستای جدید، نام این ایزد درکنار دیگر ایزدان زرتشتی آمده است و یشت دوازدهم اوستا نیز به او اختصاص دارد.
برخلاف متون فارسی میانه، که نقش اصلی رشن، بهعنوان یکی از داوران در فرجامشناسی فردی پس از مرگ برجسته است، در رشنیشت هیچ اشارۀ مستقیمی به خویشکاری او بهعنوان یکی از داوران روز رستاخیز نشده است؛ البته بهنظر میرسد میتوان اشاراتی را که در این یشت به آیین ور شده با موارد اشاره به رودخانهای از فلز گداخته در گاهان (یسن ۹/ ۵۱، ۷/ ۳۲، و ۷/ ۳۰) مرتبط دانست؛ چراکه مطابق متن گاهان، افراد باید از رودخانۀ فلز مذاب عبور کنند تا نیکوکاران سالم از آزمایش بهدرآیند.
علاوهبر این سهگانۀ مشهور، که در متون اوستایی و فارسی میانه به دفعات دیده میشود، نام رشن درکنار ایزدان دیگری نیز آمده است؛ ترکیبهای سهتایی که نشان از همراهی این ایزد با دیگر ایزدان دارد.
۷. البته درکنار پنج کارکرد اصلی بالا، میتوان به برخی از نقشهای فرعی ایزد رشن در متون فارسی میانه نیز اشاره کرد.