چکیده:
نعت حضرت رسول اکرم(ص) از زمان ظهور اسلام، هم فصل مشترک مذهبی– ادبی فرقههای مختلف دین اسلام است و هم فتحالباب دیوانهای اغلب شاعران عربی و فارسی است. در بلاغت فارسی و عربی، نعت، زیرگونة مدح معرفی شده است. خاقانی شروانی یکی از شاعران مداح زبان فارسی است که در دیوان خود و بهویژه در قصایدش، نعتیّههای فراوانی در قالب مدح سروده است. این پژوهش میکوشد به روش تحلیلی- توصیفی در قلمرو قصاید خاقانی، روشن کند که نعتیّههای وی دارای چه ساختار و مضمونی است و چه اغراض و ابزاری در این زیرگونة ادبی- بلاغی وجود دارد. با تأمل و دقّت در نعتیّههای فراوان خاقانی دریافتیم که این زیرگونة ادبی دارای مضامین و درونمایههای ژرف دینی است که با کمال صداقت و رعایت معیارهای اخلاقی، مستند به تاریخ، به دور از اغراقهای افراطی و با هدف التجا و تمسک به حضرت رسول(ص) در لحظات دشوار، شناسایی معارف و آموزههای دینی و مذهبی و ... سروده شده است.
خلاصه ماشینی:
مقدمه ازآنجاکه تاکنون در زبان فارسی به مقولۀ نعت حضرت مصطفی (ص ) به طور خاص و مجزّا توجه نشده و تنها اندکی از منابع و آثار مختلف ، مختصری دربارة این نوع شعر سخن گفته اند، و نیز باتوجه به اینکه منابع بلاغی و ادبی، به صورت ویژه به نعت به عنوان گونه ای بلاغی- ادبی در زیرمجموعۀ مدح نپرداخته اند، پژوهش حاضر به این موضوع اختصاص یافته است .
دربارة توصیف و نعت رسول اکرم (ص ) در ادب فارسی، در شعر فارسی و در شعر شاعران مختلف ، کارهای فراوانی صورت گرفته است ، امّا در حیطۀ شعر خاقانی تاآنجاکه نگارنده میداند، آثاری به صورت مقاله و کتاب قلمی شده است ؛ ازجمله مقالۀ عطامحمد رادمنش (١٣٨٨) با عنوان «بازتاب کمال نبوی در دیوان خاقانی» که ابعاد مضامین و مفاهیم برخاسته از هنر و اندیشه و خامۀ خاقانی را در ستایش ابعاد وجودی مختارِ حق (ص ) بررسی کرده و با استناد به شواهد و مصادیق شعری، فضیلت پیامبر اکرم (ص ) را بر دیگر پیامبران نشان داده است .
(ص ) خاقانی با توصیفات زیبا و تعبیرات گوناگون ، وسیع و نو به نعت رسول اکرم میپردازد و گاه در همین میان ، از دنیا و جفایش هم به آن حضرت پناه میبرد: چون مرا در نعت چون اویی رود چندین سخن از جهان بر چون منی تا کی رود چندین جفا؟ (خاقانی، ١٣٨٢: ٢) شاعر به همان اندازه که تحت تأثیر ذوق و خلاقیت خود است ، به صناعات ادبی و آفرینش های هنری نیز معتقد است و این اعتقاد، او را به اوج شعر فنّی رسانده است .