چکیده:
برای آیه ولایت تفاسیر متعددی ارائه شده است. مفسران فریقین دو دیدگاه کلی درباره تفسیر این آیه بیان کردهاند؛ مفسران شیعه آیه را دالّ بر ولایت و امامت امام علی علیه السّلام میدانند، ولی بیشتر اهل سنت، ولایت در این آیه را مطلق دانسته، آن را به تمام مومنان نسبت میدهند. از آنجا که آیه ولایت، مصادیق ولایت مثبت را معرفی میکند و مسئله ولایت از اساسیترین مباحث معرفتی- اعتقادی است، ضروری است که بیشتر درباره این آیه شریفه کنکاش شود و تفسیر صحیحی از آن بازگو شود. پژوهش فرارو ضمن تحلیل آرای مفسران فریقین، درصدد معناشناسی قرآنی واژه «ولیّ» و پیجویی روایی مصداق «الذین امنوا» است. نتیجه این پژوهش، بازنمایی صحت دیدگاه شیعه است که بر اساس آن، «ولیّ» به معنای ولایت و سرپرستی و مصداق «الذین آمنوا» امام علی علیه السّلام است.
خلاصه ماشینی:
فارغ از اینکه پیامبر اکرم9 مسئله ولایت و جانشینی را به طور کامل تبیین کردهاند، آیات متعددی نیز در این باره نازل شده است و منابع معتبر فریقین، شأن نزول این آیات را درباره ولایت امام علی7 دانسته است.
بنابراین با وجود اینکه نام امام علی7 و امامان پس از ایشان در قرآن به صراحت ذکر نشده، آیات متعددی درباره ایشان نازل شده است و پیامبر اکرم9 این آیات را تفسیر و تبیین نمودهاند.
فخر رازی در تفسیر خود این شبهه را اینگونه تقریر میکند: ولیّ در این آیه به معنای محب و ناصر است، زیرا آیات قبل و بعد، بیانگر این معنا است؛ خداوند متعال در آیه 51 سوره مائده میفرماید: «یأَیهَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ الْیهَودَ وَ النَّصَارَی أَوْلِیاءَ: ای کسانی که ایمان آوردهاید، یهود و نصاری را دوستانِ [خود] برنگزینید».
رابعاً: اگر بر فرض پذیرفته شود که اراده مصداق خاص از لفظ عام، مَجاز است و نیاز به دلیل دارد (آنگونه که فخر رازی شبهه کرده بود) باز هم ایراد فخر رازی وارد نیست، زیرا روایات سبب نزول آیه که خود فخر رازی هم آن را روایت کرده و رد نکرده است، قرینه و دلیلی است بر اینکه عبارت عام «و هم راکعون» بر مصداق خاصی، یعنی امام علی7 دلالت دارد.
قرینه پنجم: در آیه 54 سوره مائده میفرماید: «یأَیهَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یرْتَدَّ مِنکمْ عَن دِینِهِ»؛ این آیه با آیات پیشین متصل است، و معنای آیه این است که هر یک از شما که ولایت یهود و نصاری را بپذیرد و تحت ولایت ایشان درآید، از دین خود مرتد شده است.