چکیده:
نقوش چلیپایی به لحاظ تاریخی و هنری یکی از نقوش ارزشمندی است که در ادوار پیش از اسلام برای تزیین هنر های مختلف به کار رفته است و این نقوش در تزئینات آثار دوره اسلامی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هر چند اصالت آن را به سرزمین ایران نسبت می دهند، در بسیاری از نقاط جهان و تمدن های باستانی کهن نیز، این نماد مشهود است. در این مقاله به بررسی مفاهیم، زیبایی شناسی و سیر تحول این نقوش در تزیینات آثار دوره اسلامی (معماری و سفالینه) شهرستان مراغه از آغاز تا پایان دوره قاجار و پهلوی پرداخته شده است. تصاویری که از این نشان بر روی آثار هنری و معماری به دست آمده مورد توجه بسیاری از محققین است. از نظر هنری نیز تکرار نشان چلیپا بر روی آثار متنوعی که از تمدن های مورد نظر به دست آمده حائز اهمیت است. هنرمندان متفکر دوران اسلامی از همان ابتدا به اهمیت نمادگرایی و زیبایی شناسی این نقوش پی بردند و بر همین اساس با کاربرد آن ها، این نقوش را به یکی از عناصر اصلی تزئینی دوره ی اسلامی تبدیل کردند. در این راستا آن ها را به صورت جداگانه و یا با تلفیق با سایر نقوش هندسی و کتیبه ای، در زمینه های مختلف هنری به کار بستند. طرح های به کار رفته بر مبنای نقوش هندسی شکل گرفته اند که با کمی تامل، به اهمیت نقش چلیپا در میان نقوش هندسی پی می بریم؛ لذا با توجه به تنوع و گونه های مختلف این نقش مایه در هنر و معماری دوره اسلامی شهرستان مراغه، در این مقاله سعی شده است نخست به مطالعه و تحلیل گونه های مختلف این نقش پرداخته شود و سپس پیشینه ی نقش، تحولات و خاستگاه آن مورد بررسی قرار گیرد. از این رو انتظار می رود در پایان این مقاله، تحلیل جامعی از سیر تحول نقش چلیپا در آثار دوره اسلامی شهرستان مراغه ارائه گردد.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله به بررسي مفاهيم ، زيباييشناسي و سير تحول اين نقوش در تزيينات آثار دوره اسلامي (معماري و سفالينه ) شهرستان مراغه از آغاز تا پايان دوره قاجار و پهلوي پرداخته شده است .
طرح هاي به کار رفته بر مبناي نقوش هندسي شکل گرفته اند که با کمي تأمل ، به اهميت نقش چليپا در ميان نقوش هندسي پي ميبريم ؛ لذا با توجه به تنوع و گونه هاي مختلف اين نقش مايه در هنر و معماري دوره اسلامي شهرستان مراغه ، در اين مقاله سعي شده است نخست به مطالعه و تحليل گونه هاي مختلف اين نقش پرداخته شود و سپس پيشينه ي نقش ، تحولات و خاستگاه آن مورد بررسي قرار گيرد.
با توجه به مطالب پيش گفته ، اهداف اين مقاله بر صورت زير تبيين شده است : ١ـ نقش مايه ي چليپايي استفاده شده در هنر و معماري دوره اسلامي شهرستان مراغه ، از نظر زيباييشناسي و نمادشناسي مطالعه گردد.
تزيينات آجرکاري مجموعه سراهاي داش مغازالار (مغازه هاي سنگي) مربوط به دوره ي قاجار داراي تزئينات زيباي چليپايي شکسته است که بعد از دوره سلجوقي و ايلخاني مجددا در اين بنا به صورت زيبا بکار گرفته شده است (تصوير ١١).
اين نقش تا دوره معاصر در آثار زيادي ديده ميشود اما با مطالعه سير تحول نقوش چليپايي در معماري اسلامي شهرستان مراغه ، به نظر بعد از دوره ي سلجوقي و ايلخاني اين نقش به عنصري صرفا تزئيني تبديل شده است .