چکیده:
قالیچه های محرابی بلوچ از اهمیت و اعتبار خاصی در بین فرش شناسان برخوردار است، چرا که نمایانگر آداب، رسوم و فرهنگ قومی است که سالیان درازی با تولید آن، هویت مشخص و جدایی در بین سایر مناطق برای خویش بدست آورده است؛ به گونه ای که با مطالعه ماهیت آن، به راحتی می توان از طریق مشاهده به بلوچ بودن یک قالیچه پی برد. زیبایی هنری قالیچه های محرابی بلوچ برخـاسته از ذهنیات هنرمندانـی است که تفکـرات دینـی خود را با شگفتی های محیط بیـرونی خویش چنـان زیبـا در هم آمیختـه اند و به نقش پردازی پرداخته اند که نمونه های عینی آن را چه در قالی ها و چـه در سایر دست بافته های آنان به وضوح می توان مشاهده نمود. بررسی رنگ و طرح قالیچه های محرابی بلوچ و پس از آن بررسی زیبایی شناسی رنگ و طرح آن از اهم اهداف این مقاله است. جمع آوری منابع کتبی و مقالات ارائه شده در باب قالیچه های محرابی بلوچ و همچنین مباحث زیبایی شناسی از بعد اسلامی به شیوه کتابخانه ای و نوع پژوهش بصورت توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. قالیچه های محرابی بلوچ از آنجا که رنگ و طرح منحصر به فرد خود را دارند، جنبه زیبایی شناسی آن منوط به شناخت دقیق فرهنگ، اعتقادات، آداب و رسوم این قوم است. حاصل تحقیق آن شد که جلوه های رنگی و نقوش خاص در پهنه متن قالیچه های محرابی بلوچ برآمده از باورهایی است که با زیبایی شناسی هنر اسلامی ارتباط نزدیک دارد و از بطن تفکر اسلامی سر برآورده است.
خلاصه ماشینی:
"گرچـه بافـت این طرح نزد اکثر قبایل مشهور به بلوچ خراسان رایج است ، اما مرغوب ترین قالیچه های محرابی یقینا در حوزه خواف بافته می شود، سجاده های بلوچی خراسان تقریبا در سراسر جهان شناخته شده اند زیرا اولا دارای رنگبندی خاص و انحصاری بلوچ خراسان می باشنـد دوم محراب بدون استثناء حالت نمکدان دارد که فاقد ستون ها و سرستون های رایج در سایر قالیهای محرابی است سوم در طرفین محراب جایــگاه گـذاشتن دو دست در هنـگام رفتن به سجـده مشخص می باشد که معمولا در مورد قالیچه های منسوب به بلوچ های اصیل به نقشمایه پنجه مشخص شده است چهارم صرف نظر از تعداد بسیار کمی از سایر سجاده های بلوچ خراسان نقوش حیوانی دیده نمی شود استفاده از نقوش نباتی و هندسی فوق العاده ساده است پنجم میانکار طرح های سجاده ای بلوچ از یکی از نقشمایه های درختی، بوته ، خشت (قاب ) و سایر اشکال هندسی تزئین یافته است (احراری، ١٣٨٦: ٥٨٤).
آرمن هانگلدین در رابطه با طرح ها و نقوش قالی بلوچ خراسان این گونه اظهار نظر میکند: « تکرار نقش های هندسی مهم از طرح های شناخته قالیهای ایرانی و ترکی یا ترکمنی و بخش زیادی از تولیـدات اختصاص به سجـاده های مستطیل شکل و ساده (و در برخی از موارد استفاده از طرح های شناخته شـده ) دارد و این طـرح شامـل نقش درخت زندگـی است که زمینه را میپوشاند طرح های کوچک تزئینی متنوعی شامل جانور و پرنده نیز می شود» (هانگلدین ، ١٣٧٥: ١٥١) همان طور که نقل شد طرح ها و نقوش قالیچه های بلوچ را به سختی میتوان دسته بندی کرد و بر آن ها اسم گذاشت ."