چکیده:
این مقاله درصدد است با توجه به مدارک جدیدی که پیروی شهرستانی را از فرقه نزاریه اسماعیلیّه نشان میدهد و همچنین با مقایسه کتاب ملل و نحل او با دیگر کتب متقدّم فرقهنگاری اسماعیلیّه در خراسان، برخی از ویژگیهای ساختاری و محتوایی این کتاب را برجسته سازد. آگاهی از این ویژگیها، از سویی این امکان را برای محقّقان فراهم میسازد که به تحلیل سیاقی کتاب شهرستانی در مقایسه با دیگر کتب فرقهنگاری بپردازند و از سوی دیگر ممکن است ما را به وجود یک مکتب فرقهنگاری اسماعیلی در خراسان رهنمون سازد. همچنین اطلاع از روش شهرستانی در کتاب ملل و نحل این دیدگاه را که او فرقهنگاری بیطرف است زیر سوال میبرد و گرایشهای اسماعیلی او را آشکار میکند
خلاصه ماشینی:
گیسر 10 حميد عطايي نظري 2 اشاره این مقاله درصدد است با توجه به مدارک جدیدی که پیروی شهرستانی را از فرقۀ نزاریۀ اسماعیلیّه نشان میدهد و همچنين با مقایسه کتاب ملل و نحل او با دیگر کتب متقدّم فرقهنگاری اسماعیلیّه در خراسان، برخی از ویژگیهای ساختاری و محتوايي اين كتاب را برجسته سازد.
نظرات این دانشمندان غربی در واقع منعکسکنندۀ همان ادعاهایی است که شهرستانی دربارۀ کتاب خودش بیان کرده است، او میگوید: «در تصنیف این کتاب خود را ملزم کردم که مذهب و عقاید هر فرقهای را، بدان نحو که در کتب آنها یافتهام بیاورم، بیآنکه تعصّبی نمایم یا شکستی برایشان کنم، و بدون آنکه تمییز صحیح از فاسد و حقّ از باطل نمایم، اگرچه بر فهمهای تیز و فَطِن که به دلایل عقلی رسیدهاند نگاههای حقیقت و رائحۀ باطل مخفی نمانده و حق از باطل پوشیده نمیماند» (شهرستانی: بیتا، 14).
ارزیابی مجدّد ملل و نحل شهرستانی با در نظر گرفتن پیروی و طرفداری او از اسماعیلیّه، باید با مقایسۀ آن با دیگر متون فرقهنگاریِ اسماعیلی در دسترس آغاز گردد، تا مشخص شود که آیا سبک فرقهنگاری اسماعیلیّه میتواند هیچ یک از وجوه مشخص و ویژگیهای خاص کتاب ملل و نحل را روشن نماید؟ انتشار اخیر فصل مربوط به ملل و نحل از کتاب الشّجرة ابوتمّام، که باب الشیطان نام دارد، فرصت منحصر به فردی را برای چنین مقایسهای فراهم میکند.
اینگونه اشارات اسماعیلی که توجه شهرستانی را به اثر ابوتمّام جلب کرده است، در مقدّمۀ باب الشیطان دیده میشود و اثر آن بهوضوح، در مقدّمۀ کتاب ملل و نحل منعکس شده است.